Në lindjen e largët të Kazakistanit, i vendosur brenda një pellgu të mbyllur larg çdo oqeani, shtrihet një liqen që jo vetëm që të mahnit syrin, por është bërë objekt legjendash lokale dhe interesi shkencor. I njohur si Liqeni Alakol, ky trup i izoluar uji i magjeps vizitorët me ngjyrat e tij që ndryshojnë vazhdimisht – indigo e thellë, bruz, e kuqe ndryshku – dhe prej kohësh besohet se zotëron veti misterioze shëruese. Bukuria e çuditshme e liqenit kohët e fundit tërhoqi vëmendjen e Agjencisë Hapësinore Evropiane (ESA) , sateliti Sentinel-1 i së cilës kapi sipërfaqen e tij shumëngjyrëshe nga orbita, duke zbuluar një sistem të gjallë dhe dinamik që ndryshon me stinët.
Liqeni Alakol zë një pozicion unik në gjeografinë e Azisë Qendrore. Ai shtrihet në një sipërfaqe prej gati 1,000 miljesh katrorë, por ajo që e bën të jashtëzakonshëm është izolimi i tij: liqeni ushqehet nga lumenjtë Urzhar dhe Emil, por nuk ka dalje në det. Gjatë shekujve, ky sistem i mbyllur ka krijuar një ekuilibër kompleks kimik dhe ekologjik. Uji që rrjedh avullohet nën diellin intensiv të rajonit, duke lënë pas shtresa të përqendruara kripe, mineralesh dhe komponimesh organike që rrisin gradualisht kripësinë e liqenit. Në varësi të kohës së vitit dhe gjendjes së reshjeve, përmbajtja minerale e liqenit mund të luhatet, si dhe prania e algave të ndryshme që kontribuojnë në nuancat e tij sureale, si kameleon.
Në vitet me reshje të larta shiu, madhësia e liqenit mund të zgjerohet ndjeshëm, duke e shtyrë vijën bregdetare jashtë dhe duke ulur përqendrimet e kripës. Sezonet më të thata kanë efektin e kundërt, duke zvogëluar sipërfaqen e liqenit dhe duke rritur dendësinë minerale, shpesh duke ndryshuar llojet e algave që lulëzojnë atje. Këto alga, nga ana tjetër, ndikojnë në ngjyrën e liqenit – duke prodhuar gjithçka, nga bluja e thellë e kobaltit deri te kafeja e kuqërremtë e çuditshme . Imazhet satelitore të ESA-s të marra gjatë tre muajve në vitin 2025 – mars, prill dhe maj – u koduan me ngjyra blu, jeshile dhe të kuqe. Të dhënat e mbivendosura krijuan një përbërje që ilustroi gjallërisht transformimin e liqenit, duke ofruar një perspektivë të rrallë shkencore mbi atë që vendasit e kanë quajtur prej kohësh “atmosfera” e ujit.
Ndërsa shkenca që qëndron pas ngjyrave të liqenit po bëhet gjithnjë e më e qartë, reputacioni i tij si një ilaç natyral mbetet i mbuluar nga rrëfime anekdotike. Banorët e fshatit të afërt Koktuma dhe udhëtarët nga e gjithë Kazakistani dynden në liqenin Alakol çdo qershor. Ata zhyten në ujërat e tij të kripura, duke shpresuar për lehtësim nga probleme si ekzema, dhimbjet e kyçeve etj. Besimi në fuqitë kurative të liqenit është thellësisht i ngulitur në kulturën lokale, i transmetuar brez pas brezi.
Mjekët në Koktuma kanë vënë re një rrjedhë të vazhdueshme pacientësh që kërkojnë ekspozim terapeutik ndaj liqenit, megjithëse nuk ka konsensus mjekësor të rishikuar nga kolegët që mbështet këto pretendime. Megjithatë, shumë veta e theksojnë mjedisin holistik si një kontribues në mirëqenien e perceptuar: ajri i thatë i stepës, peizazhi i mbushur me diell dhe largësia paqësore ofrojnë një lloj detoksifikimi nga stresi urban. Mund të mos jenë vetëm mineralet, por i gjithë mjedisi – psikologjik, shqisor dhe fizik – që nxit shërimin. Megjithatë, përbërja minerale e liqenit, veçanërisht kripësia e tij e moderuar, tregon potencial për përdorim terapeutik në balneoterap , një metodë trajtimi e përdorur në mjekësinë spa që përfshin larjen në ujëra të pasura me minerale.
Përtej pamjes së tij tërheqëse dhe anekdotike, Liqeni Alakol është një habitat ekologjik jetësor që mbështet lloje të shumta të rralla zogjsh. Çdo pranverë, ai bëhet një shtëpi e përkohshme për pelikanët dalmatë, flamingot e mëdhenj dhe pulëbardhën relikte – një nga pulëbardhat më të rralla në botë. Këta zogj zbresin në liqen nga vendet e tyre jugore të dimërimit, duke përdorur ishullin Ul’kun-Aral-Tyube si një zonë të sigurt folezimi. Izolimi i ishullit dhe mungesa relative e grabitqarëve e bëjnë atë një nga strehat e fundit për këto specie të cenueshme.
Në njohje të rëndësisë së tij ekologjike, UNESCO e përcaktoi Liqenin Alakol si pjesë të Programit të saj “Njeriu dhe Biosfera” në vitin 2013. Përveç kësaj, Ramsar, një traktat ndërkombëtar për ruajtjen e ligatinave, e shtoi liqenin në listën e saj globale të ligatinave të mbrojtura. Këto përcaktime e kanë nxitur qeverinë kazake të ndërmarrë hapa për të mbrojtur zonën, duke përfshirë rrethimin e zonave të shumimit dhe kufizimin e aksesit me varka gjatë sezonit të folezimit. Efektiviteti i këtyre mbrojtjeve matet më së miri jo në fletët e të dhënave, por në tingull – ulërima e fuqishme e mijëra krahëve që ngrihen në agim, një fenomen që flet për rolin e qëndrueshëm të liqenit si një ekosistem i gjallë dhe që merr frymë.
Pavarësisht përpjekjeve për ruajtjen e natyrës, zhvillimi njerëzor përreth liqenit po rritet vazhdimisht. Ajo që dikur ishte një ndalesë e qetë tregtare në rrugët e lashta të Rrugës së Mëndafshit është bërë një destinacion modest turistik. Trenat mbërrijnë çdo ditë nga Almaty , duke sjellë me vete turistë të etur për të fotografuar ngjyrat e gjalla të liqenit dhe për të përjetuar vetitë e tij shëruese të njohura.Shtëpi pritjeje, kafene dhe qira biçikletash janë të shpërndara përgjatë bregdetit, dhe më shumë skela dhe vendpushime janë në ndërtim e sipër.
Këto ndryshime vijnë me kosto mjedisore. Çdo ndërtesë e re zvogëlon habitatin e disponueshëm për zogjtë. Çdo rritje e trafikut këmbësor shton stresin në ekosistem. Zyrtarët vendorë aktualisht po eksplorojnë mundësi rregullatore për të mbrojtur integritetin e liqenit – duke përfshirë potencialisht rregullat e zonimit, kufijtë e ndërtesave dhe sistemet e menaxhimit të ujërave të zeza – por balancimi i mundësive ekonomike me ruajtjen ekologjike mbetet një sfidë e madhe.
Ndryshimi i klimës shton një shtresë urgjence. Parashikimet sugjerojnë se nivelet e shtresës së borës në malet Dzungarian Alatau mund të bien ndjeshëm deri në mesin e shekullit, duke zvogëluar rrjedhën e ujërave të ëmbla që mban nën kontroll kripësinë e liqenit. Nëse kjo ndodh, liqeni mund të bëhet më i kripur dhe më pak mikpritës për shumë nga organizmat – si mikroskopikë ashtu edhe shpendë – që aktualisht varen prej tij. Ajo që e bën liqenin Alakol magjik sot, mund të bëhet ajo që e bën atë të pabanueshëm nesër.
