Ballina Dossier “Kur më erdhi në qeli prokurori e pyeta se si jurist i...

“Kur më erdhi në qeli prokurori e pyeta se si jurist i regjur që ishte mund të më thoshte se a dënohej mendimi…”/ Dëshmia e ish-të burgosurit politik, Uran Kalakulla

0
9

Nazizmi zgjati 12 vjet, ndërsa stalinizmi 2 herë më shumë. Krahas shumë karakteristikave të përbashkëta, në mes tyre ka shumë ndryshime. Hipokrizia dhe demagogjia e stalinizmit, ishte e një natyre më të sterhollë, e cila nuk mbështetej në një program që ishte sheshit barbar, si ai i Hitlerit, por mbi një ideologji socialiste, përparimtare, shkencore e popullore, në syë e punonjësve; një ideologji që ishte si një perde e volitshme dhe komode për të gënjyer klasën punëtore, për të përgjumur mprehtësinë e intelektualëve dhe të rivalëve në luftën për pushtet.

Një nga pasojat e kësaj veçantie të stalinizmit, është ajo që mbarë populli sovjetik, përfaqësuesit e tij më të mirë, të aftë, punëtorë e të ndershëm, pësuan goditjen më të tmerrshme. Së paku 10-15 milionë sovjetikë, humbën jetën në dhomat e torturave të KGB-së, të martirizuar apo të ekzekutuar, si dhe në kampet e gulakëve e të të tjerëve si ata, kampe ku ishte e ndaluar të korrespondoje (në fakt ato ishin prototipe të kampeve naziste të vdekjes); në minierat nëpër akujt e Norilskut dhe të Vorkutes, ku njerëzit vdisnin nga e ftohta, nga uria, nga puna dërrmuese nëpër kantieret e panumërt, në shfrytëzimin e pyjeve, në hapjen e kanaleve dhe gjatë transportimit nëpër vagonë të plumbosur, apo në hambarët e përmbytur të anijeve të vdekjes.

Po ne, ç’dreqin kishim bërë për të merituar një ndëshkim të tillë? Ndoshta falja jonë e jetës, ka qenë fryt i koniunkturës politike të kohës, pasi në nëntorin e 1962-shit, binte pesëdhjetëvjetori i Shpalljes së Pavarësisë dhe Enver Hoxha me shokët e tij, kishin vendosur ta festonin atë 28 Nëntor me madhështi, të shtyrë nga një “patriotizëm” që vetëm në dukje ishte “i flaktë” dhe “i sinqertë”. Meqenëse në atë kohë sapo ishin prishur me Bashkimin Sovjetik, ua lypte interesi politik, të vishnin rrobat e nacionalizmit, të cilin për afro dy dekada, e kishin luftuar egërsisht. Ç’të them tjetër?! Nuk di!

Disa njerëz dashakeqë, në burg e jashtë tij, kishin mendimin se të gjithë ata që u është falur jeta, paskan nënshkruar se viheshin në shërbim të Sigurimit të Shtetit. Unë nuk e përjashtoj tërësisht një gjë të tillë, sa të dhimbshme, aq edhe të fëlliqur: Por, nuk mundem kurrsesi të pranoj se, çdo falje jete, (fakt që ishte shumë i rrallë në “drejtësinë” komuniste), ishte domosdoshmërisht i kushtëzuar, nga një maskarallëk i tillë! Dhe kjo provohet kollaj.

Ata që kanë mundësi, të hapin dosjet e të gjithë neve që kemi qenë subjekt i faljes së jetës, pas dënimit me vdekje. Për më tepër, unë tregova çfarë e si ndodhi me mua me detaje, pa shtuar, e pa fshehur asgjë, sa më sinqeritetin më të madh, aq edhe me ndershmërinë e duhur. Prandaj, nuk më trembet hiç syri, prej çdo insinuate a shpifjeje të kësaj natyre. Përkundrazi, unë i përbuz ato me indinjatë, nga njëra anë dhe ngre kokën lart, nga ana tjetër.

Me “gjeneralin e zi” dhe “prokurorin e kuq”!

Kishin kaluar tashmë një muaj e gjysmë pas faljes së jetës dhe unë ndodhesha ende në “dhomën e vdekjes”, veçse me teshat e mia dhe me duart pa pranga. Megjithatë, jeta ishte e njëjtë dhe shpirti po më rëndohej gjithnjë e më shumë. E tashmë, që isha “rikthyer në jetë”, malli për familjen, kishte nisur të më mundonte edhe më shumë, sidomos për gruan, djalin e vogël, nënën plakë.

Dhe një ditë të ngrysur nëntori, kur unë nuk e prisja fare, para derës së birucës sime, dikush ndali hapat. Dera u hap dhe para syve të mi u rishfaq (këtë herë me këmbë), “gjenerali i zi”, Nevzat Haznedari. Ishte veshur me një kostum elegant dhe m’u duk edhe më i gjatë se ç’ishte. Por, po ajo kokë e qethur që kisha parë gati një vit e gjysmë më parë në hetuesinë e Durrësit dhe po ai vështrim: hetues, i vrenjtur, keqdashës. Ai foli i pari:

– “Hë, e shpëtove qerren”? – Ishte e qartë se e kishte fjalën për kokën time. Unë nuk e ula kokën, por iu përgjigja flakë për flakë:

– “Unë vetë, as dënova dhe as shpëtova gjë. Të gjitha i bëni ju vetë. Por, meqenëse keni ardhur, desha t’ju pyes për diçka. A mundem”?

– “Fol – më tha ai” – me atë zërin e trashë e të rëndë.

– “Zoti gjeneral, nëse keni vendosur të më mbani këtu të mbyllur, gjithë kohën e burgut që kam përpara, pra gjithë jetën, atëherë kot ma keni falur jetën. Se, si i burgosur që jam, edhe unë si gjithë të tjerët, a nuk kam, po ashtu, të drejtën të takoj familjarët e mi, të marr e të dërgoj letra, të lexoj gazeta e libra, që lejon komanda? A duhet të rri gjithë kohën të flas me vete? Nëse doni që unë të çmendem, atëherë prapë kot e keni që me mbani këtu. Më çoni në spitalin psikiatrik, apo në pavijonin e të marrëve”.

– “Do të të nxjerrim, do të të nxjerrim”, foli ai këtë radhë si me përtesë.

-Po kur”? – ngula këmbë unë.

– “Ja, në një nga këto ditët e afërta. Por bëj kujdes se atje ku do të shkosh, duhet ta qepësh gojën, se ti e ke gjuhën gjithë helm. Ne nuk na bën dot gjë, por qafës tënde ia trash hallkën më shumë, sepse ne i marrim vesh të gjitha. Edhe atje ku do të vesh ne kemi njerëzit tanë”!

Më qartë e më sinqerisht se foli ai, nuk mund të flitej. Dhe unë sigurisht që e kuptova fare mirë. Ajo fjala e tij, qe një mësim për mua. Kaq tha gjenerali e kaloi për më tutje, nuk di se për ku tjetër. Dera u mbyll dhe unë mbeta aty i menduar, por me shpirt të gëzuar, se tashmë në pak ditë, do t’i jepja lamtumirën njëherë e mirë asaj biruce të mallkuar që, për pak, desh u bë varri im përmbi dhe.

Nuk kishin kaluar as dy tri ditë kur, po një paradite, dera e birucës sime u hap prapë me zhurmë dhe këtë herë para meje u duk silueta e një njeriu, që nuk e kisha parë kurrë. Ai ishte një tip i shëndoshë, fytyrë kuq e me faqe gati laburece, veshur me uniformë elegante oficeri dhe me spaletat e kolonelit. Pa shumë fjalë, ai m’u prezantua, tek vuri re në vështrimin tim, më shumë shprehjen e një pikëpyetje, se të një habie:

– “Jam Asaf Kondi, – tha duke u fryrë si gjel, – Prokurori i Përgjithshëm Ushtarak. A ke ndonjë ankesë apo ndonjë pyetje”?

Ndërsa gjenerali i Sigurimit më ishte dukur këtë radhë si hija e zezë e vdekjes, kjo fytyra e këtij farë prokurori ushtarak, m’u duk si e atyre demave të egër, të tërbuar, të cilët nuk përtojnë t’ua ngulin brirët edhe të zotërve të stallave që i ushqejnë dhe jo më toreadorëve të fushës së çuditshme sportive spanjolle. Megjithatë unë e pyeta:

– “Zoti prokuror, si jurist i regjur që duhet të jeni, desha të di prej jush se, a dënohet, sipas procedurës penale, mendimi, i cilitdo qoftë e, i çfarëdo lloji që të jetë”?

Prokuror Asafi u mendua një çast, vërejti vetullat si për të dashur të sforcojë mendjen dhe u përgjigj prerazi:

– “Jo, nuk dënohet”!

– “Epo meqë qenka kështu, sipas ligjit në fuqi, me ç’të drejtë më dënuat mua me vdekje e, mandej me 25 vjet, pas faljes së jetës, vetëm me akuzën absurd, se unë paskësha menduar të lidhem me jashtë, gjë që nuk ishte aspak e vërtetë”?

Prokuror Asafi, nuk di, nga rëndesa e dhjamit në kokë apo ngaqë e ngatërroi pyetja ime, sikur u skuq edhe më tepër në fytyrën e majme dhe foli me inat:

– “Po, ka raste që edhe dënohet”. – Tha kështu dhe u largua, ndërsa prapa tij, ma mbyllën derën me inat, duke e përplasur fort, ndërsa unë ia dhashë nga brenda një gazi të keq, që donte të tallej me interpretimin ligjor, nga ana e këtij “prokurori të kuq” në zemër, siç ishte i kuq edhe në fytyrë.

Në burgun e vjetër të Tiranës

Rreth një javë pas vizitës së nderuar të “gjeneralit të zi”, më në fund, vërtet më nxorën nga ajo biruca e mallkuar, me emrin “dhoma e vdekjes”, ku kisha hequr gjithë ato tortura fizike e shpirtërore. Me dengun e teshave në shpinë, nëpër korridoret e ngushta, dola në oborrin prapa burgut e, që andej, nëpër ca korridore të tjera, si punë galerish, arrita në “sallonin” e katit përdhes të burgut, ku dilnin disa porta. Ishin dyert e dhomave, që ndryshe thirreshin (ndoshta që nga koha e turkut), “kaushë”.

Për mendimin tim, ky emër i shkonte për shtat më mirë atyre, se aty të burgosurit, ishin plasur (gati në shpinë të njëri-tjetrit nga ngushtica), tamam si kikirikët në një kaush letre, që shesin ambulantët nëpër pazar.

Vura re aty gjashtë dhoma. Në dhomën nr. 1 (si mora vesh më vonë), mbaheshin të mbyllur të rinjtë; në dhomën nr.2, burrat me moshë mesatare; në dhomën nr. 3, pleqtë e regjur; dhoma nr.4 ishte dhomë izolimi, ku mbahej Bedri Spahiu, i shoqëruar nga një spiun i njohur në burg, me emrin Ymer Ndroqi e, ku futën edhe Pjetrin; 5-a ishte kthyer në kuzhinë gatimi për të burgosurit, me ca si furraca rrëzë murit, kurse 6-ta, ishte gjithashtu dhomë izolimi, ku ishin mbyllur bishtat e procesit të Teme Sejkos, ata që i kishin shpëtuar pushkatimit. Po në atë korridor, ishte depoja ku të dënuarit mbanin ushqimet dhe teshat personale, ndërsa në anën tjetër, ishte W.C.-ja bashkë me gjoja banjon për të larë e, për t’u larë, sigurisht si mos më keq.

Në katin e sipërm të burgut, kishte vetëm një dhomë, prapë për të burgosurit politikë, por ata ishin të huaj dhe kallam kusuri, ishte burg ordiner. Kështu regjimi e bënte fërk, vetë natyrën e tij, parapëlqimet e tij: të dënuarit politikë poshtë, ata ordinerë lart! S’ke ç’i thua, çdo regjim, a më saktë çdo sistem, ka përzgjedhjet e veta edhe te burgjet!

Duke patur një pozicion të tillë, korridori nuk kishte fare dritë dielli. Natë e ditë, ai duhej të kishte dritë elektrike. Aty lagështia kishte selinë e përhershme, bashkë me përdhesin. Kur dola në atë korridor dhe lëshova rraqet e mia përtokë, nuk më zuri syri asnjë rojë, asnjë kapter. Por aty më doli para një burrë i ri, shtatgjatë, me ca mustaqe si të Hitlerit dhe me ca sy që i shkëlqenin çuditërisht fort edhe në atë gjysmerrësirë.

Por vura re se ai lloj shkëlqimi, sikur kishte brenda atë ligësinë e njeriut të keq, që të mos them vetë djallit. Dhe kjo dukej qartë, sa në tonin e zërit të tij, aq edhe në një nënqeshje djallëzore, që i dallova në cepin e buzëve të holla. Po ç’të ishte ky civil, që jepte urdhra e që drejtonte punët aty ku duhej të ishte vendi i rojës, i kapterit? Jo shumë vonë, mora vesh se ai ishte përgjegjësi i burgut! I burgosur dhe përgjegjës i burgut? E, për më tepër, i dënuar si “armik i popullit”!

Pse a mund t’i besohej rregulli i burgut politik, një “armiku të popullit”? Si ishte e mundur që një “armik”, të kullandriste e të kontrollonte tufën e shokëve të tij, gjithashtu “armiq”? Unë kisha dëgjuar se edhe në burgun politik, pra te “armiqtë e popullit”, kishte spiunë nga vetë kontingjenti i tyre, por ishin të paktë, numëroheshin me gishtat e dorës. Por që një i tillë të ishte ngritur deri në gradën e një kapteri të Sigurimit, këtë s’ma kishte marrë mendja!

Madje ndonjëherë edhe më i fortë se një kapter, vetëm se jetonte aty e, nuk i lejohej të dilte nga burgu, për të vajtur në darkë te familja e vet. Kjo punë, me një fjalë, ishte një lloj vet-administrimi. Kështu të vinte të besoje se Enver Hoxha dhe sejmenët e tij sigurimsa, vet-administrimin ekonomik titist, veçse e kishin burgosur, por e zbatonin besnikërisht brenda mureve të burgut! Apo mos vallë ishte kjo edhe një tjetër përvoje sovjetike, domethënë staliniste? Hajde t’i merrje vesh këto punë!

Përgjegjësi “armik” i burgut, quhej Adem Kalaja, si mora vesh më vonë. Ai ishte me origjinë nga Preza e Tiranës, por familjarisht banonte në Durrës. Kishte qenë partizan, në mos gaboj me Beqir Ballukun, por nuk e di pse kishte rënë në burg, si armik. Pastaj ishte liruar dhe kjo ishte e dyta herë që ndodhej brenda, prapë nuk e di përse. Thonin se në burgun e parë kishte qëndruar mirë, po kështu edhe nga fillimi i të dytit, po pastaj e kishte qelbur dhe qenkej bërë një spiun, sa i rafinuar aq edhe i rrezikshëm, duke marrë shumë shokë të vet në qafë e, duke i nisur për në Burrel.

Dhe për më tepër, nga një kontribut i tillë, qenkej bërë edhe një lloj rezidenti, domethënë rekrutues dhe përgjegjës i gjithë spiunëve të burgut. Duket nga kjo punë, kishte marrë edhe detyrën e përgjegjësit të brendshëm të burgut. Ademi më futi në fillim në dhomën nr. l të të rinjve, që ishte edhe dhoma më e madhe e atij burgu përdhes. E aty të rinjtë në masë u ngritën në këmbë e, më pritën shumë mirë, gati me entuziazëm. Ishte e qartë se puna ime dhe e shokëve të mi, kishte sosur edhe atje. Dhe menjëherë u ngushtuan edhe ca e, më bënë një vend edhe mua. Madje nisën të më rregullojnë edhe teshat e fjetjes.

Njoha aty Tonin Prosin (i cili, sa doli nga burgu, ia mbathi për në Amerikë, ku është edhe sot); Miti Dumën, një djalë simpatik dhe i shëndoshë, nga Durrësi; Asqeri Kaun, trupvogël por zhivë, nga Shijaku; Skënder Pezën nga Tirana, që e paskësha patur, si tha ai, shok fëmijërie e lagjeje; Milto Fështin, e vetmuar, me një shami të lidhur në kokën e qethur, si të gjithë ne të tjerët; Mustafa Peposhin nga Tirana, djalë xhevahir nga nderi dhe nga shpirti, e kështu me radhë plot të tjerë, ndonjë tridhjetë e ca të rinj.

Mendova se do ta kaloja jo keq me ata djem të mirë, por nuk shkoi as gjysmë ore, kur dera u hap përsëri dhe Adem Kalaja, i rreptë si një kapter i vërtetë, ma bëri me shenjë të çohesha e të dilja prapë në korridor, me gjithë teshat. Pastaj më mori e më futi te dhoma nr: 2, te burrat me moshë të pjekur. Arsyeja? Shokët e asaj dhome e shpjeguan këtë ndryshim, me mendimin se operative, nuk kishte dashur që unë të rrija me të rinjtë, se mund “t’i prishja” ata!

Dhoma e re për mua, ishte më e vogël, më e ngushtë. Edhe aty u ngritën në këmbë e, më pritën fare mirë e më bënë vend rrëzë murit, poshtë dritares. Por, kur u shtrova, vura re se ajo duhej të ishte të paktën një pëllëmbë a më tepër, nën nivelin e oborrit të jashtëm, se lagështia buronte nga themeli, nga çimentoja, nën dyshekun tim.

Partizani i burgosur, Aqif Selimi

Në dhomën nr. 3, të burgut të vjetër të Tiranës, mes të tjerëve, u njoha edhe me Aqif Selimin. Ai ishte nga Peqini dhe ndodhej atje prej disa vjetësh. Është e habitshme se si kishte rënë ai në burg, një rast i rrallë dhe paradoksal. Por, në diktaturën komuniste, paradoksi ishte pjesë e sistemit, gati-gati shpirti i tij. Por një paradoks tragjik, ama!

Aqifi ishte një burrë me shtat mesatar, brun, i hajthëm (më shumë nga uria) dhe me një temperament sanguin. Duket, nguronte në vetvete një energji të madhe shpirtërore dhe, pothuaj, çdo punë e çdo bisedë, e kryente me një pasion të madh.

I rritur në fukarallëk, fati ia kishte qepur këtë bela, ta mbante gjithë jetën pas. Ajo nuk i ndahej, si ata qentë e kantikës danteske të ferrit, të Pier Della Vigna-s, të cilët, ashtu të tërbuar siç janë, nuk u ndahen shpirtrave mëkatare, për t’i shqyer me dhëmbët e kërveshur.

Zakonisht bijtë e mjerimit, pësojnë thyerje të personalitetit të tyre dhe atëherë shpirti zhigatet në botën e krimit, të vesit, të turpit, duke u natyralizuar në skutat e errëta dhe të ndyra të jetës njerëzore. A nuk janë të tillë sarhoshët, kumarxhinjtë, mashtruesit, vrasësit, hajdut, prostitutat e gjithë kjo galeri plehu, e shoqërisë njerëzore?

Por, në këtë drejtim, Aqifi ishte krejt një përjashtim, sepse në thellësi të shpirtit të tij, ai kishte dy elemente bazë: ndershmërinë e qëndrueshme si graniti dhe idealin për të mirën, të drejtën, madhështoren. Dhe pikërisht këto kundërhelme të fuqishme, e bënin atë të dilte mbi vogëlsitë, meskinitetet e skamjes, të botës së mjerimit. Madje, gjer aq, sa varfëria dhe fatkeqësitë e vazhdueshme të jetës së tij, në vend ta përmbysnin, t’ia thyenin kurrizin nën peshën e tyre mizore, e bënin edhe më të fortë se më parë, e bënin krenar për të qëndruar me kokën lart, plot dinjitet.

Ende djalë i ri, gati adoleshent, në shërbim të së mirës dhe të së drejtës, Aqifi, i mashtruar si shumëkush, që ishte ende pa dijen e duhur dhe pa përvojë, kishte rënë pre e ideologjisë komuniste. Dhe, duke u shtyrë nga patriotizmi i flaktë, kishte marrë pushkën dhe kishte dalë malit partizan, me besimin e patundur se po i shërbente një kauze të drejtë: çlirimit të Atdheut dhe ndërtimit të një shoqërie të drejtë, humane.

Por, fill pas mbarimit të Luftës, tek ishte ende oficer i thjeshtë, nisi të kuptojë se lufta e tij dhe e shokëve të vet, kishte vajtur dëm dhe se ai kishte sakrifikuar shumë, për një mashtrim të madh, mashtrim i cili tashmë dukej sheshit, sepse, në vend të kuislingëve të djeshëm, sundonin kuislingët e rinj; në vend të mungesës së një diktatori të huaj, sundonte tashmë një diktator vendas, që vinte (çka është më e keqja), nga bota e vesit, e tryezave të kumarit dhe e shtretërve të prostitucioni.

Nuk ka dhembje më të madhe se sa zhgënjimi dhe përdhosja e idealit tek i cili ti ke besuar si te Perëndia! Ja një fatkeqësi e jetës së Aqifit, e cila u shtohej atyre që kishte pësuar më parë dhe që do të vazhdonte të pësonte më pas,madje deri në ditët e sotme. Memorie.al