Hulumtime të reja kanë riformësuar në mënyrë dramatike kuptimin tonë për historinë e hershme gjeologjike të Tokës, duke përmbysur besimet tradicionale rreth asaj se si u krijuan kontinentet e para të planetit. Studiuesit nga Universiteti i Hong Kongut (HKU) kanë publikuar një studim në Science Advances duke sugjeruar se retë e thella të mantelit, jo tektonika e pllakave, ishin përgjegjëse për formimin e kores më të hershme kontinentale të Tokës. Ky zbulim prezanton një model të ri të aktivitetit gjeologjik që sfidon pikëpamjen e kahershme të rritjes kontinentale të nxitur nga subduksioni.
Ndërsa teoria tradicionale e tektonikës së pllakave sugjeron që korja e hershme kontinentale u formua nëpërmjet përplasjes dhe subduksionit të pllakave tektonike, hulumtimi më i fundit i HKU-së tregon një burim tjetër. Sipas Dr. Dingyi Zhao, autorit kryesor të studimit, “Rezultatet tona ofrojnë prova të forta se korja kontinentale Arkeane nuk kishte pse të formohej nëpërmjet subduksionit. Në vend të kësaj, një proces me dy faza që përfshin ngritjen e tufës së mantelit dhe sagduksionin gravitacional të gurëve të gjelbër shpjegon më mirë tiparet gjeokimike dhe gjeologjike të vërejtura në Bllokun Lindor.” Ky depërtim ka implikime të rëndësishme për studimin si të shkencës së Tokës ashtu edhe të asaj planetare.
Korja unike kontinentale e Tokës ka qenë prej kohësh objekt debati midis gjeologëve. Tradicionalisht, teoria e tektonikës së pllakave është konsideruar si shkaku i formimit të masave tokësore të planetit përmes zonave të subduksionit, ku një pllakë tektonike zhytet nën një tjetër. Mendohej se aktiviteti gjeologjik që rezultoi nxiti krijimin e kores së hershme kontinentale, me procesin që gradualisht formëson shtresën e jashtme të Tokës.
Megjithatë, gjetjet e fundit të udhëhequra nga Dr. Zhao dhe ekipi i tij sugjerojnë një proces krejtësisht të ndryshëm në lojë gjatë epokës Arkeane. Studimi i tyre, i cili përqendrohet në shkëmbinjtë e lashtë nga Kina veriore, zbulon se retë e mantelit – ngritje masive të shkëmbit të shkrirë nga thellësitë e Tokës – mund të kenë luajtur një rol qendror në krijimin e kontinenteve të hershme. Kjo teori sugjeron që masat e para tokësore të Tokës u formuan jo përmes përplasjeve tektonike, por si rezultat i konvekcionit të thellë të mantelit që solli material të nxehtë në sipërfaqe, ku u ftoh për të formuar material kores.
Për të mbështetur këtë pohim, ekipi i kërkimit analizoi shkëmbinj granitoide të lashtë, konkretisht TTG-të (tonalite–trondhjemite–granodiorite), të cilët gjenden në disa nga kores kontinentale më të vjetër. Këta shkëmbinj, që datojnë 2.5 miliardë vjet më parë, përmbajnë minerale të njohura si zirkonë, të cilët ruajnë nënshkrimet kimike që nga koha kur u formuan shkëmbinjtë. Duke studiuar këto zirkonë, studiuesit zbuluan se shkëmbinjtë u formuan në kushte që ishin më në përputhje me aktivitetin e tymrave të mantelit sesa me zonat e subduksionit.
Dr. Zhao dhe kolegët e tij propozojnë një proces me dy faza për formimin e kontinenteve më të hershme të Tokës. Faza e parë, e cila ndodhi rreth 2.7 miliardë vjet më parë, përfshinte formimin e grumbujve të trashë të bazaltit në shtratin e detit, të nxitur nga një re manteli që ngrihej nga brendësia e thellë e Tokës. Këto bazalte, të pasura me hekur dhe magnez, siguruan materialin fillestar për zhvillimin e mëvonshëm të kores kontinentale.
Faza e dytë e procesit ndodhi rreth 2.5 miliardë vjet më parë, kur një tjetër re manteli shkaktoi shkrirje të pjesshme të shtresave të poshtme të këtyre shkëmbinjve bazaltikë. Ky proces çoi në formimin e shkëmbinjve më të lehtë, të njohur si TTG, të cilët janë përbërësit kryesorë të kores kontinentale. Ky model me dy faza shpjegon se si materiali bazaltik mund të shndërrohet në shkëmbinj granitikë më lundrues që përfundimisht formuan kontinentet.
Dr. Zhao theksoi rëndësinë e këtyre gjetjeve, duke deklaruar: “Rezultatet tona ofrojnë prova të forta se korja kontinentale Arkeane nuk duhej të formohej përmes subduksionit. Në vend të kësaj, një proces me dy faza që përfshin ngritjen e tufës së mantelit dhe sagduksionin gravitacional të gurëve të gjelbër shpjegon më mirë tiparet gjeokimike dhe gjeologjike të vëzhguara në Bllokun Lindor.”
Studimi jo vetëm që ofron një vështrim të ri mbi formimin e kontinenteve të para të Tokës, por gjithashtu kontribuon në kuptimin tonë të gjeodinamikës së hershme të Tokës. Duke identifikuar retë e mantelit si një lojtar kyç në formimin e kores së planetit, hulumtimi sfidon teoritë ekzistuese dhe nxjerr në pah rolin e proceseve të brendshme të Tokës në formësimin e sipërfaqes së planetit.
Ky model i ri thekson gjithashtu rëndësinë e proceseve gjeologjike si sagduksioni, ku shkëmbinjtë më të rëndë zhyten në brendësi të Tokës nën peshën e tyre. Ky proces, i kombinuar me aktivitetin e tymit të mantelit, mund të ketë kontribuar në formimin e nënshkrimeve gjeokimike të vërejtura në shkëmbinjtë e lashtë. Profesori Fang-Zhen Teng nga Universiteti i Uashingtonit, një bashkautor i studimit, vuri në dukje: “Kjo punë është një kontribut i madh në studimin e gjeodinamikës së hershme të Tokës. Përdorimet tona të ujit të zirkonit dhe izotopeve të oksigjenit kanë ofruar një dritare të re të fuqishme në formimin dhe evolucionin e kores së hershme kontinentale.”
Këto gjetje kanë implikime të thella jo vetëm për studimin e historisë së Tokës, por edhe për kuptimin tonë të trupave të tjerë planetarë. Duke kuptuar proceset që formësuan koren e hershme të Tokës, shkencëtarët mund ta zbatojnë këtë njohuri për të kuptuar më mirë historitë gjeologjike të ekzoplanetëve dhe trupave të tjerë qiellorë në sistemin tonë diellor.
