Ilustrimi i famshëm nga njeriu-majmun, i njohur si “Marshi i Përparimit”, paraqet evolucionin si një rrugë njëkahëshe drejt përsosmërisë evolutive, por natyra nuk është gjithmonë kaq e thjeshtë.
Shumë organizma kanë treguar atë që duket si “evolucion i kundërt”, ose regresion, ku shfaqen përsëri tipare të lashta të paraardhësve. Peshqit e shpellave, për shembull, humbasin shikimin dhe kthehen në një gjendje të ngjashme me një paraardhës të dikurshëm që nuk kishte sy, por ende debatohet nëse kjo është me të vërtetë evolucion i kundërt apo thjesht përfundimi i një rruge evolutive që sjell një organ të mbetur.
Natyrisht, nuk janë vetëm kafshët komplekse ato që duken sikur rikthehen pas në kohë. Një studim i ri i botuar në Nature Communications, i udhëhequr nga shkencëtarë të Universitetit të Kalifornisë në Riverside (UC Riverside), analizoi lloje domatesh nga familja Solanaceae, duke krahasuar popullata nga ishujt lindorë dhe perëndimorë të Galapagosit, vargishulli i famshëm në Oqeanin Paqësor që frymëzoi teorinë e evolucionit të Çarls Darvinit gati 200 vjet më parë.
Ekipi analizoi posaçërisht alkaloidet e domates, molekula me shije të hidhur që veprojnë si një lloj pesticidi për të trembur grabitqarët dhe kërpudhat. Në ishujt lindorë, domatet shfaqnin alkaloide të ngjashme me ato të domateve moderne, por në ishujt perëndimorë, që janë më të rinj gjeologjikisht, domatet kishin ndryshime në katër aminoacide të enzimës që prodhon këto molekula. Këto ndryshime bënin që domatet të prodhonin alkaloide më të ngjashme me ato të afërmve të tyre si patëllxhani, të cilët datojnë miliona vjet më parë, duke krijuar kështu përshtypjen e një rikthimi evolutiv.
“Nuk është diçka që e presim zakonisht, por ja ku është, duke ndodhur në kohë reale, në një ishull vullkanik,” tha Adam Jozwiak nga UC Riverside, autori kryesor i studimit. “Grupi ynë ka punuar fort për të kuptuar hapat e sintezës së alkaloideve, që të mund ta kontrollojmë këtë proces.”
Megjithatë, ky “rikthim” nuk ndodhi rastësisht. Studiuesit besojnë se arsyeja qëndron te vetë ishujt perëndimorë. Ndërsa ishujt lindorë janë miliona vjeç, ata perëndimorë janë vetëm qindra mijëra vjet të vjetër dhe ende po formohen. Kjo do të thotë se ata kanë më pak diversitet biologjik dhe më shumë tokë të zhveshur. Ky mjedis më i ashpër dhe më “i lashtë” mund ta ketë shtyrë domaten të adoptojë një strategji mbijetese më të vjetër.
“Mund të jetë që molekula e lashtë ofron një mbrojtje më të mirë në kushte më të vështira si ato të perëndimit,” thotë Jozwiak. “Disa njerëz nuk e besojnë këtë, por provat gjenetike dhe kimike tregojnë për një rikthim në një gjendje paraardhëse. Mekanizmi ekziston. Ka ndodhur.”
Nëse organizmat përjetojnë “evolucion të kundërt” mund të jetë një çështje semantike. Si me peshqit e shpellave, ashtu edhe me domatet e Galapagosit, evolucioni bëri atë që bën gjithmonë: e bëri jetën të përshtatet me kushtet e momentit. Zakonisht kjo do të thotë zhvillim drejt kompleksitetit, por ndonjëherë, më rrallë, do të thotë një rikthim në një version të vjetër të provuar.
