Nga Eleni Stamatoukou
Pesë vjet më parë, Vaios Ganis mori një letër anonime të dërguar në shtëpinë e tij në bashkinë Domokos, në Greqinë qendrore.
Si kreu i shoqatës rajonale të bujqësisë, Ganis mbeti i tronditur nga përmbajtja.
Dërguesi pretendonte se persona të caktuar në Domokos po merrnin subvencione bujqësore nga Bashkimi Evropian për kullota që nuk i zotëronin apo i kishin me qira, si dhe për punë bujqësore që nuk i kishin bërë kurrë.
“Qiramarrësit nuk kishin asnjë lidhje me prodhimin bujqësor, por merrnin dy deri në tre milionë euro në vit në subvencione”, tha Ganis, një prodhues vere 58-vjeçar dhe kryetar i shoqatës së bujqësisë të Fthiotisit së Veriut.
Ai i përcolli akuzat në Ministrinë e Zhvillimit Rural të Greqisë, në Drejtorinë e Përgjithshme të Athinës për Krimin Ekonomik Financiar, në Autoritetin e Pavarur për të Ardhurat Publike dhe në autoritetet rajonale.
“Nuk pati asnjë reagim,” tha ai. Në vend të kësaj, Ganis filloi të merrte kërcënime.
“Kam marrë kërcënime për jetën time, si dhe për jetën e partneres dhe të djalit tim”, tha ai për BIRN. “Kërcënime se do të përfundojmë në ndonjë kanal.”
Pesë vjet më vonë, Ganis po përgatitet të dëshmojë para Zyrës së Prokurorit Publik Evropian (EPPO), e cila po heton dhjetëra raste të tilla që datojnë nga viti 2017.
Këtë muaj, policia financiare greke kreu një inspektim në zyrat e organit shtetëror grek që mbikëqyr shpërndarjen e fondeve – OPEKEPE, ose Organizata për Pagesat dhe Kontrollin e Ndihmës Komunitare të Udhëzimeve dhe Garancive, mes pretendimeve se mashtrimi nuk mund të ishte kryer në këtë shkallë pa, të paktën, miratimin e heshtur të atyre në krye.
“Ka njerëz që marrin para pa investuar në makineri, pajisje, kapital shtazor apo bimor”, tha Ganis.
Toke pjellore për mashtrime
Në vitin 2005, BE-ja i kërkoi Greqisë të hartëzonte kullotat e saj. Detyra ende nuk është përfunduar.
Më pas, në vitin 2017, Greqia loboi me sukses që blloku të zgjerojë përkufizimin e tokës kullotë në rajonin e Mesdheut, për të përfshirë jo vetëm livadhet, por edhe tokat me shkurre dhe kullotat pyjore.
Kjo e dyfishoi sipërfaqen e tokës greke të përshtatshme për subvencione të BE-së, të cilën më pas OPEKEPE kërkoi ta përfshinte në sistemin e saj.
“Kjo ishte dera e pasme që hapi rrugën për aplikime masive të rreme, në dëm të përfituesve të vërtetë, të cilët panë që ndihma e tyre u largua nga prodhuesit dhe shkoi për dembelët”, tha Pavlos Satolias, kryetar i Bashkimit Kombëtar të Kooperativave Bujqësore, për median greke Ta Nea në qershor.
Qershia mbi tortë, megjithatë, ishte miratimi për OPEKEPE që të shpërndante kullota në ishuj apo në pjesë të Greqisë kontinentale shumë larg nga vendndodhja e fermerëve të bagëtive.
Dy ish-ministra të zhvillimit rural, Stavros Arachovitis dhe Makis Voridis, i dhanë dritën jeshile kësaj praktike, raportoi gazeta greke Kathimerini.
Ganis tha se OPEKEPE nuk kishte verifikuar kurrë nëse toka e deklaruar ishte vërtet kullotë dhe e vlerësoi humbjen për fermerët e vërtetë në 700 milionë euro në vit gjatë gjashtë viteve të fundit. “Ne kemi humbje prej 40-70 për qind të subvencioneve”, tha ai për BIRN.
Sipas dosjes së çështjes së EPPO-së, pjesë të së cilës janë raportuar nga media greke, deputetë vendorë nga tre parti politike ndërmjetësuan në sigurimin e subvencioneve për zgjedhës që në fakt nuk ishin fermerë, ose në regjistrimin e tokave kullotë që nuk ishin kullota fare.
“Klientelizmi përbën, për fat të keq, një nga karakteristikat më përcaktuese të sistemit politik grek”, tha Stefanos Loukopoulos, bashkëthemelues dhe drejtor i Vouliëatch, një organizatë që promovon llogaridhënien parlamentare dhe transparencën.
“Është një element thelbësor i shumicës së partive politike, i cili nga ana tjetër depërton në administratën publike dhe shumicën e funksioneve të shtetit. Prandaj, ai përbën forcën kryesore shtytëse pas skandaleve të tilla.”
EPPO deklaroi në qershor se kishte përcjellë në parlamentin grek informacion lidhur me përfshirjen e dy ish-ministrave të paemëruar të zhvillimit rural; media greke i identifikoi ata si Makis Voridis dhe Lefteris Avgenakis, të cilët të dy i mohuan akuzat dhe çdo veprim të paligjshëm.
Kryeministri Kyriakos Mitsotakis tha se merrte përsipër përgjegjësinë “në emër të atyre që kanë qeverisur dhe nuk e ndryshuan një gjendje që duhej ndryshuar”. Më 14 korrik, zëdhënësi i tij njoftoi se qeveria do të propozonte krijimin e një komisioni hetimor parlamentar për të shqyrtuar veprimtarinë e OPEKEPE-së nga viti 1998 e deri më sot, gjë që u realizua dy ditë më pas.
Ndërkohë, opozita e majtë SYRIZA propozoi krijimin e një komisioni tjetër për të hetuar Voridis dhe Avgenakis, ndërsa partia opozitare PASOK kërkoi që të shqyrtohej përgjegjësia e tyre penale.
Skandali vjen pas indinjatës publike për përgjimet e paligjshme të gazetarëve dhe politikanëve, si dhe aksidentin fatal të trenit në Tempi në vitin 2023.
“Secili prej këtyre skandaleve përfaqëson dhe nxjerr në pah problemet thelbësore të sistemit politik grek”, tha Loukopoulos.
“Ato janë shfaqje të sëmundjeve thelbësore të politikës greke: OPEKEPE përfaqëson klientelizmin dhe dominimin e politikës së partive; skandali i përgjimeve përfaqëson dobësinë e ekuilibrave institucionalë dhe një tendencë të ekzekutivit për përqendrim të tepruar pushteti; dhe më në fund, Tempi i përmbledh shumicën e këtyre, së bashku me mungesën e llogaridhënies.”
Dëshmitari kyç
Nëpërmjet këtij mashtrimi, “fermerë” të rremë janë shfaqur në të gjithë vendin, veçanërisht në ishullin e Kretës. Disa janë vetëdeklaruar si pronarë tokash në Mikonos, një vend që nuk njihet për prodhim bujqësor, ndërsa media investigative greke Inside Story zbuloi se “fermerë” pa asnjë kafshë kishin përfituar subvencione duke deklaruar toka që në të vërtetë ndodheshin në Maqedoninë e Veriut.
Ganis akuzoi se Qendrat e Pranimit të Deklaratave, të përbëra nga ndërmjetës privatë mes fermerëve dhe OPEKEPE-së, të cilat ndihmojnë në aplikimin elektronik për fondet e BE-së, “kanë qenë gjithashtu pjesë e skemës”.
“Ata kishin akses në të gjithë vendin për të parë ku kishte tokë të paregjistruar, në mënyrë që të ndërhynin për të bërë deklaratat”, tha ai.
Në tetor të vitit të kaluar, tre persona nga Kreta u dënuan për deklarim të rremë të pronësisë mbi tokë në ishullin Kea, në gjyqin e parë lidhur me skandalin e OPEKEPE-së.
Një tjetër gjyq filloi në maj, me 12 të pandehur të akuzuar për përfitim subvencionesh nga 13,000 deri në 91,000 euro secili, bazuar në pretendime të rreme për kullota në rajonet Fokida dhe Pelion.
Një dëshmitare kyçe në këtë çështje është punonjësja e OPEKEPE-së, Paraskevi Tycheropoulou, e cila kreu një auditim me kërkesë të ish-drejtorit të OPEKEPE-së, Grigoris Varras.
Gjetjet e Tycheropoulou ishin të mjaftueshme që Varras të bllokonte 3,500 numra tatimorë pas aplikimeve të dyshimta për subvencione.
Varras u largua nga OPEKEPE në vitin 2020 dhe iu bashkua zyrës së Mitsotakis-it. Tycheropoulou qëndroi, por iu hoqën përgjegjësitë dhe iu bllokua hyrja në kompjuterin e saj. E ftuar nga EPPO në vitin 2023 për të ndihmuar në hetime, në korrik të këtij viti ajo u akuzua nga OPEKEPE për “sjellje të padenjë për një punonjëse” dhe për shkelje të konfidencialitetit. Ajo humbi 20 ditë page.
“Krizë politike”
Muajin e kaluar, Komisioni Evropian gjobiti Greqinë me rreth 415 milionë euro për dështimin e OPEKEPE-së në mbikëqyrjen e duhur të shpërndarjes së subvencioneve të BE-së midis viteve 2016 dhe 2023.
Në fillim të korrikut, një sondazh i kryer nga agjencia greke Opinion Poll tregoi se, ndonëse nëntë nga dhjetë grekë e konsiderojnë qeverinë përgjegjëse politikisht, partia Nea Dimokratia mbetet më e preferuara me 24.8 për qind të mbështetjes, shumë përpara PASOK-ut, i cili renditej i dyti me 11.5 për qind.
Kostas Eleftheriou, profesor i asociuar i sociologjisë politike dhe historike në Universitetin Demokrit të Trakës dhe koordinator i njësisë së analizës politike në Institutin për Politika Alternative ENA, tha se Greqia ndodhet në “krizë politike”.
“Shumica qeverisëse është në një situatë jetë a vdekje dhe opozita ndodhet në një fragmentim që nuk duket se do të mund ta kapërcejë, ndaj ekziston një logjikë bllokimi”, tha ai. “Qytetarët nuk kanë pritshmëri të larta nga politikanët; ata votojnë për minimumin e një qeverisjeje të mirë.”
Loukopoulos tha se grekët janë mësuar me korrupsionin, “nëse nuk na prek drejtpërdrejt, atëherë ne nuk përpiqemi më për të ndryshuar këtë situatë”.
“Si shoqëri, të rritur për dekada në një mjedis politik të karakterizuar kryesisht nga klientelizmi, interesat e ndërlidhura dhe korrupsioni, kemi zhvilluar një perceptim të shtrembëruar të asaj që do të thotë me të vërtetë llogaridhënie dhe sundim i ligjit”, tha ai për BIRN. “Thënë thjesht, korrupsioni dhe skandalet janë bërë të rrënjosura dhe të normalizuara në ndërgjegjen tonë kolektive.”
Por ai shtoi: “Nuk mendoj se efektet zinxhir të këtij skandali do të çojnë në zgjedhje të parakohshme.”
“Fundja, kjo qeveri ka treguar qëndrueshmëri të jashtëzakonshme ndër vite, duke përballuar skandale dhe gabime po aq serioze pa paguar çmim politik.”
