Nga Ben Blushi
Ku mund t’i gjejnë studentët universitetet tona
Gati një vit më parë isha i ftuar për një bisedë me studentë të gjuhë letërsisë në Universitetin e Korçës. Nuk ishin më shumë se 12 nxënës. Njëzet vjet më parë, në atë degë studionin disa qindra djem dhe vajza që besonin se një diplomë mund të të sigurojë një punë të mirë. Po sot kjo nuk është më e vërtetë. Jo të gjithë janë të bindur se një diplomë universitare mjafton për të të siguruar punë. Dhe çështja për shumë familje është, a ja vlen ta çosh fëmijën në shkollë të lartë? A i kthen paratë e investuara në arsim çdo lloj dege dhe çdo lloj shkolle? Kam frikë se jo.
Të kushtëzuar nga komplekset sociale, familjet kursejnë për t’i çuar fëmijët në shkolla të larta, por këto para që mund të investoheshin diku tjetër, në shumicën dërrmuese të rasteve nuk kthehen më. Për fat të mirë shumë prindër po e kuptojnë këtë. Shumë shpejt njerëzit do fillojnë të heqin dorë nga diplomat. Të kesh një diplomë nuk do të thotë se ke edhe një punë të garantuar, apo një punë të paguar mirë.
Në tregun shqiptar një hidraulik fiton më shumë se një jurist. Një elektricist fiton më shumë se një mësues. Një kuzhinier fiton më shumë se një biolog. Një agjent imobiliar fiton më shumë se një ekonomist. Ndërtuesi i një brigade me dhjetë veta, fiton më shumë se një arkitekt.
Nëse një famije i duhen të paktën 50 mijë euro në katër vjet, për të mbajtur një fëmijë në universitet, për të edukuar një elektricist duhen dhjetë herë më pak dhe mundësia që ai të kthejë mbrapsht investimin, është shumë më e shpejtë.
Në përgjithësi arsimi në gjithë botën është në krizë dhe për më pak se një dekadë përparimet teknologjike jo vetëm do mbyllin shumë vende pune, por do mbyllin edhe laboratorët që bëjnë njerëzit gati për punë: vetë universitet.
Shqipëria nuk do bëjë përjashtim.
Nëse në dhjetë vitet e ardhshme nuk vjen në pushtet ndonjë qeveri ultra e majtë, që merr para nga taksat për të lehtësuar dramat sociale, shumica e universiteteve do mbyllen. Thonë që universitetet private janë pak më mirë. Derisa mbeten të hapura duhet të jenë pak më mirë. Megjithatë shumë shpejt edhe ato do rrudhen siç janë rrudhur.
Zgjidhja e parë e fëmijëve shqiptarë sot janë universitet e huaja, zgjedhja e dytë janë ato private dhe zgjedhja e tretë janë universitetet publike.
Por shumë shpejt familjet shqiptare do jenë përballë një dileme shumë të madhe: Pse i duhet një diplomë fëmijës tim? Unë vetë, nëse do kthehesha 40 vjet përpara natyrisht nuk do zgjidhja më degën që kam zgjedhur Gjuhë Letërsi, e cila nuk më mësoi asgjë, por ndoshta nuk do zgjidhja të shkoja fare në Universitet.
Jeta më ka mësuar më shumë gjëra se shkolla.
Puna më ka mësuar se shkolla nuk të mëson të punosh.
Shumica e njerëzve që i mbaruan shkollat në fund të viteve 1990 nuk i përdorën asnjëherë diplomat e tyre.
Ata bënë punë të tjera që mund t’i bënin edhe pa diplomë.
Sot mund të jetosh shumë më mirë duke i investuar kostot e shkollimit diku tjetër, në një start up apo në një biznes familjar apo në turizëm apo në bujqësi. Atëherë si zgjidhet kriza e universiteteve?
Unë besoj se asnjë reformë që nuk zgjeron tregun nuk mjafton.
Integrimi i Shqipërisë në BE do t’i shkatërrojë edhe më keq universitetet tona.
Si një vend anëtar i BE, fëmijët shqiptarë mund të studiojnë gratis në çdo vend europian që do të thotë se kostot që paguan sot një familje për të çuar djalin apo vajzën në Gjermani do jenë dy herë më të ulëta.
Kjo do t’ia marrë edhe kafshatën e fundit universiteteve tona publike, por edhe atyre private. Shqipëria do e ketë të garantuar arsimin e fëmijëve të vet, por do rrezikojë mbylljen e universiteteve të veta.
Sa herë flas me miq, që administrojnë universitete private, ju them se e vetmja rrugë që ata t’i mbajnë hapur bizneset e tyre është hapja e tregut ndaj të huajve. Universitetet tona janë pjesa më e izoluar e shoqërisë. Edhe ekipet e varfra të futbollit kanë të huaj pa folur për restorantet, shërbimet, bankat apo kompantë. Çuditërisht universitetet duken si laborarorë të pastër etnik. Aty ka vetëm shqiptarë që nuk mësojnë.
Natyrisht Shqipëria nuk mund të joshë dot studentë gjermanë, as belgë, as sllovenë ndoshta as turq. Por nisur nga vendodhja gjeografike, klima dhe kostot e ulëta të jetesës, Shqipëria mund të kthehej në një hub të lirë europian për mijëra studentë kinezë, indianë, pakistanezë, bangladeshas, irakenë, egjiptianë, vietnamezë etj. Të gjitha këto vende çojnë çdo vit në universitet e tyre më shumë se 200 milionë studentë. Ndoshta edhe më shumë. Në të gjitha këto vende që kanë një popullsi sa gjysma e botës, afro 4 miliardë njerëz, shtresa e mesme po rritet me shpejtësi. Gjithmonë e më shumë njerëz po dalin nga varfëria në Kinë në Indi, në Egjipt në Nigeri dhe në Vietnam ku ekonomia po lulëzon.
Kjo do të thotë se në dhjetë apo njëzet vitet që do vijnë, familjet do cojnë edhe më shumë fëmijë në shkolla të larta. Por kaq shumë fëmijë nga familjet e mesme kineze, indiane dhe pakistaneze që ëndërrojnë të shkollohen në Evropë, nuk shkojnë dot në Londër, as në Paris dhe as në Berlin apo në Amerikë që po mbyllet si treg universitar. Përveç politikave izolacioniste në këto vende, kostot janë shumë më të larta dhe kuotat shumë të kufizuara. Por një pjesë e tyre mund të vinin në Shqipëri, si në një vend evropian.
Unë habitem se si univesitetet private harxhojnë ende para për të reklamuar në tregun e vogël shqiptar, kur duhet të hapnin agjensi rekrutimi në Kinë, në Indi apo në Pakistan apo në Egjipit. Ky duhet të ishte një biznes kombëtar. I ndihmuar nga shteti. I udhëhequr nga shteti. Qeveria mund t’i eksplorojë këto tregje fillimisht për të mbushur universitetet publike që sot po japin shpirt.
Është më mirë që universitet tona të mbahen me paratë e kinezëve dhe indianëve se sa me taksat tona.
Nga 200 milion studentë aziatikë që shkojnë çdo vit në shkollë të lartë qoftë edhe 0.1 për qind të vinin në Shqipëri janë dy herë më shumë se gjithë numri i studentëve shqiptarë në total.
Shteti mund të kthehej në një agjensi për të mbledhur studentë nga vende të tjera përmes marrëveshjesh dypalëshe.
Imagjinoni sikur Universiteti i Korçës që po vdes, të ishte një destiacion për studentë kinezë.
Universiteti i Gjirokastës për vietnamezë, Vlora për egjiptainë, që meqë ra fjala po mbajnë në këmbë sot industrinë tonë tonë të peshkimit, apo Elbasani për indianë.
Ky migrim arsimor, nuk gjallëron vetëm universitetet por mund kthehet në ekonomi për vetë qytetet tona të mpakura.
Prandaj them se nëse duam Universitet duhet të gjejmë studentë, sepse megjithëse mësues ka, nxënës do ketë gjithmonë e më pak.
