Imagjinoni një shpërthim që prodhon më shumë energji në pak sekonda sesa Dielli ynë në të gjithë jetën e tij.
Pikërisht një ngjarje e tillë – një shpërthim rrezesh gama (Gamma-Ray Burst, GRB) – u regjistrua më 9 tetor 2022 dhe shpejt fitoi nofkën BOAT (Më i ndritshmi i të gjitha kohërave).
Pothuajse tri vjet më vonë, bashkëpunimi ndërkombëtar CTAO LST publikoi rezultatet shkencore të vëzhgimit të GRB 221009A në revistën Astrophysical Journal Letters.
Edhe pse teleskopi LST-1 ishte ende në fazën e testimit në atë kohë, ai arriti të regjistrojë këtë ngjarje historike, duke dëshmuar kështu fuqinë dhe saktësinë e tij shkencore, raporton KosovaPress.
GRB krijohet në momentin e katastrofave të mëdha kozmike, për shembull kur një yll masiv shpërthen si një supernova dhe shembet në një vrimë të zezë, ose kur dy yje neutron bashkohen. Në këtë proces, rryma plazme nxirren nga qendra e shpërthimit, duke udhëtuar me shpejtësi afër shpejtësisë së dritës.
Edhe pse zgjasin vetëm disa sekonda deri në disa minuta, këto shkëndija mbartin sasi të pabesueshme energjie dhe përfaqësojnë një laborator të rëndësishëm natyror për studimin e fizikës me energji të lartë, gravitetit dhe mekanikës kuantike.
LST-1 (Teleskopi i Madh) është një prototip i një brezi të ri të teleskopit me rreze gama të instaluar në Ishujt Kanarie si pjesë e observatorit të ardhshëm CTAO. Qëllimi i tij është të zbulojë rrezet gama me energji shumë të lartë (VHE) nga hapësira, të cilat ofrojnë njohuri për proceset fizike më ekstreme në natyrë.
Në rastin e GRB 221009A, LST-1 filloi të vëzhgonte 1.33 ditë pas shpërthimit fillestar.
Edhe pse shpërthimi fillestar u errësua nga një Hënë e plotë, të dhënat e mbledhura gjatë më shumë se 20 ditëve zbuluan një tepricë të rrezeve gama me energji të lartë. Këto të dhëna kanë lejuar të vendosen kufij të rinj dhe të testohen teori rreth strukturës së rrymave GRB.
Shpërthime si GRB 221009A janë jashtëzakonisht të rralla, por vëzhgimi i tyre është thelbësor për të kuptuar procese të tilla si formimi i vrimave të zeza dhe përplasja e yjeve neutron.
