Nga Blerina Gjoka
Ministria e Ekonomisë, Kulturës dhe Inovacionit (MEKI) po zhvillon procedurat për dhënien në përdorim me afat 20 vite të ambienteve brenda Kalasë së Lëkurësit dhe asaj të Rozafës, vendim që ka ngjallur shqetësime për për transformimin e monumenteve kulturore në biznese fitimprurëse.
Në mesin e korrikut Ministria e Ekonomisë, Kulturës dhe Inovacionit shpalli dy thirrje publike për dhënien në përdorim për një fat 20-vjeçar të ambienteve brenda Kalasë së Lëkurësit, Sarandë dhe asaj të Rozafës në Shkodër.
Sipas njoftimeve bëhet fjalë për dhënien në përdorim të këtyre pasurive kulturore publike për ambiente shërbimi, 892 metra katrorë brenda kalasë së Lëkursit dhe 196.2 metra katrorë në oborrin e tretë të kalasë së Rozafës.
Qëllimi i shpallur është “rijetësimi” i objekteve, por vendimi i ministrisë ka ngjallur reagime të shoqërisë civile dhe ekspertëve të trashëgimisë kulturore për rrezikimin e këtyre objekteve nga dhënia e tyre tek privatët.
Theksi i reagimeve vihet tek rreziku që paraqet projekti i ‘rijetësimit’ për largimin e këtyre objekteve nga simbolika e funksioni i tyre edukues, historik dhe kulturor dhe kthimin në objekte zbavitjeje dhe përfitimi.
Kalaja e Shkodrës është një nga monumentet më të rëndësishme historike dhe kulturore të Shqipërisë, me origjinë që daton që nga antikiteti ilir. E ndërtuar mbi një kodër që mbikëqyr bashkimin e lumenjve Buna dhe Drin, ajo ka qenë një pikë strategjike për mbrojtjen e qytetit dhe ka luajtur një rol kyç në rezistencat ndaj pushtuesve romakë, osmanë dhe venedikas.
Kalaja lidhet ngushtë me legjendën e Rozafës, e cila përfaqëson sakrificën për ndërtimin dhe qëndrueshmërinë e saj. Sot, kalaja është shpallur monument kulture i kategorisë së parë dhe gëzon mbrojtje ligjore nga shteti shqiptar, ndërkohë që është një atraksion i rëndësishëm turistik dhe pjesë e identitetit historik të Shkodrës.
Edhe kalaja e Lëkurësit është një monument i rëndësishëm i trashëgimisë historike të vendit tonë. E vendosur mbi një kodër që mbizotëron qytetin bregdetar të Sarandës, Lëkursi është një tjetër fortesë historike e ngritur gjatë shekullit XVI nga osmanët për të kontrolluar rrugët detare dhe tokësore në jug të vendit. Ajo ka një formë katrore me kulla këndore dhe ofron një pamje panoramike mbresëlënëse mbi detin Jon dhe ishullin e Korfuzit.
Forumi për Mbrojtjen e Trashëgimisë Kulturore reagoi të mërkurën duke e quajtur procedurën e zgjatjes së afatit për dhënien në përdorim të kalasë së Lëkursit si “shaka të radhës” të ministrit Blendi Gonxhe dhe një “përdhosje të vlerave kulturore”.
Ky forum kërkon që Kalaja e Lëkursit t’i kthehet publikut dhe të mos përdoret më për ‘piceri’ dhe ‘tallava’.
“A mund t’ju shpjegohet shqiptarëve se perse kjo kala nuk duhet të shërbejë si pikë e trashëgimisë kulturore? Përse shteti është i paaftë të administrojë një kala historike? Çfarë studimi është bërë nga ministria e z.Gonxhja për të siguruar mënyrën më të mirë në dobi të publikut shqiptar?”- janë disa nga pyetjet që shtrohen në postimin e këtij forumi në Facebook.
E ndërtuar mbi rrënojat e një kishe Bizantine, Kalaja e Lëkursit është dhënë për herë të parë në përdorim për restorante dhe kafenë 25 vite më parë kur ishte ministër i Kulturës Edi Rama, sot kryeministër. Për Forumin përdorimi i saj për shërbime e ktheu këtë kala në “simbol të përdhosjes së trashëgimisë ku vetëm vlera kulturore nuk ka më”.
Për arkitekten Doriana Musai dhënia me koncesion për 20 vjet e Kalasë së Rozafës dhe Lëkurësit është “një tjetër hap drejt privatizimit të kujtesës dhe komercializimit të trashëgimisë”.
“Këto dy kala, nuk janë thjesht objekte turistike, por simbole të identitetit dhe histories tonë kombëtare”- i tha ajo BIRN-it, duke shtuar se “transformimi i tyre në asete komerciale rrezikon t’i zhveshë nga përmbajtja, duke i kthyer në dekor për konsum, pa transparencë, pa garantuar akses publik apo mirëmbajtje me standard”.
Musai, e cila ka qenë një aktiviste në mbrojtje të Teatrin Kombëtar thotë se ky model është i njëjti model që shkatërroi këtë teatër dhe shndërroi Piramidën në showroom.
Ajo kritikon sjelljen e qeverisë me me objektet e trashëgimisë kulturore si pjesë shumë e rëndësishme e hapësirës publike. “ Nuk po i ruan, por po i shet”- thekson Musai, duke shtuar se kjo ngre pikëpyetje se, “kush po e merr me qira të drejtën për të treguar historinë tonë?”
Rijetësimi është një koncept ligjor për të dhënë në përdorim tek privatët kryesisht për ndërtimin e kafeneve dhe restorantëve brenda kalave shekullore.
Qeverisja socialiste e kundërshtoi fillimisht këtë metodë duke anuluar në vitin 2013 një vendim të qeverisë së mëparshme për dhënien me qira të Kalasë së Lezhës. /BIRN
