Konferenca e Potsdamit – 17 korrik deri më 2 gusht 1945 në Pallatin Cecilienhof në Potsdam pranë Berlinit – ishte konferenca e fundit e madhe e Aleatëve të Luftës së Dytë Botërore.
Ky takim historik i udhëheqësve nga Shtetet e Bashkuara, Britania e Madhe dhe Bashkimi Sovjetik shënoi një pikë kthese kyçe në përcaktimin e rendit botëror të pasluftës.
Konferenca ishte e rëndësishme jo vetëm për vendimet e saj në lidhje me Gjermaninë e mundur, por edhe për fillimin e tensioneve që së shpejti do të përshkallëzoheshin në Luftën e Ftohtë.
Konferenca e Potsdamit u mbajt ndërsa Lufta e Dytë Botërore në Evropë përfundoi me fitoren e Aleatëve mbi Gjermaninë në maj 1945, ndërsa luftimet në Paqësor ishin ende në vazhdim, raporton KosovaPress.
Gjermania ishte dorëzuar dhe udhëheqësit aleatë u përballën me detyrën monumentale të rindërtimit të Evropës, zgjidhjes së çështjeve territoriale dhe parandalimit të konflikteve të ardhshme.
Konferenca pasoi takimet e mëparshme në Teheran (1943) dhe Jaltë (1945), por ishte unike në atë që u zhvillua në një kohë kur fitorja ishte e siguruar dhe bota ishte në prag të një epoke të re.
Pjesëmarrësit në konferencë ishin presidenti amerikan Harry S. Truman, udhëheqësi sovjetik Joseph Stalin dhe kryeministri britanik Winston Churchill, i cili u zëvendësua gjatë konferencës nga Clement Attlee pas fitores së Partisë Laburiste në zgjedhjet britanike.
Truman, i cili sapo kishte marrë presidencën pas vdekjes së Franklin D. Roosevelt, solli një dinamikë të re në negociata, ndërsa Stalini kërkoi të konsolidonte ndikimin sovjetik në Evropën Lindore.
Kjo ishte konferenca e parë ku dallimet midis Aleatëve Perëndimorë dhe Bashkimit Sovjetik u përcaktuan qartë, duke hedhur themelet për Luftën e Ftohtë.
Rëndësia e konferencës
Konferenca e Potsdamit vendosi kornizën për Evropën dhe botën e pasluftës. Synimet e saj përfshinin rivendosjen e rendit në Gjermani, zgjidhjen e dëmshpërblimeve, përcaktimin e kufijve në Evropë dhe sigurimin e stabilitetit global. Konferenca ishte gjithashtu e rëndësishme për rolin e saj në përfundimin e luftës në Paqësor, veçanërisht përmes lëshimit të Deklaratës së Potsdamit, e cila kërkonte dorëzimin pa kushte të Japonisë.
Përveç vendimeve të saj politike dhe ushtarake, konferenca ishte e rëndësishme sepse pasqyronte dinamikën në ndryshim midis Aleatëve. Ndërsa në fazat e hershme të luftës Shtetet e Bashkuara, Britania e Madhe dhe Bashkimi Sovjetik ishin bashkuar kundër një armiku të përbashkët, në Potsdam dolën mosmarrëveshje mbi qeverisjen e ardhshme të Evropës, veçanërisht në lidhje me vendet e Evropës Lindore të kontrolluara nga sovjetikët. Këto tensione u bënë shenjat e para të Luftës së Ftohtë që po vinte.
Aleatët ranë dakord që Gjermania do të demilitarizohej, denazifikohej, demokratizohej dhe decentralizohej – të njohura si “katër D-të”. Gjermania u nda në katër zona pushtimi nën kontrollin e Shteteve të Bashkuara, Britanisë së Madhe, Bashkimit Sovjetik dhe Francës.
Berlini, i cili ishte në zonën sovjetike, u nda gjithashtu në katër sektorë. Këto vendime hodhën themelet për ndarjen e Gjermanisë gjatë Luftës së Ftohtë.
Aleatët ranë dakord që secila fuqi do të merrte dëmshpërblime nga zona e saj e pushtimit, ndërsa Bashkimi Sovjetik merrte dëmshpërblime shtesë nga zonat perëndimore në këmbim të furnizimeve me ushqim dhe lëndë të para. Ky vendim i thelloi më tej dallimet midis bllokut lindor dhe atij perëndimor.
Konferenca konfirmoi ndryshimet kufitare në Evropën Lindore, duke përfshirë lëvizjen drejt perëndimit të kufijve polakë. Gjermania humbi territore në lindje të vijës Oder-Nissa, të cilat shkuan në Poloni, ndërsa Bashkimi Sovjetik aneksoi pjesë të Polonisë lindore. Këto ndryshime rezultuan në një zhvendosje masive të popullsisë, veçanërisht të gjermanëve nga territoret polake dhe sovjetike të sapo caktuara.
Deklarata e Potsdamit
Një nga rezultatet më të rëndësishme të konferencës ishte Deklarata e Potsdamit, e lëshuar më 26 korrik 1945, në të cilën Shtetet e Bashkuara, Mbretëria e Bashkuar dhe Kina (Bashkimi Sovjetik nuk e nënshkroi, pasi nuk ishte ende në luftë me Japoninë) kërkuan dorëzimin pa kushte të Japonisë.
Deklarata paralajmëroi për “shkatërrim të shpejtë dhe të plotë” në rast të mosbindjes, i cili ishte një paralajmërim i përdorimit të bombës atomike. Japonia e refuzoi kërkesën, duke çuar në hedhjen e bombave atomike në Hiroshima dhe Nagasaki disa ditë më vonë.
Tensione midis Aleatëve
Edhe pse Aleatët arritën disa marrëveshje, konferenca u shënua nga mosmarrëveshje. Truman ishte skeptik ndaj qëllimeve të Stalinit në Evropën Lindore, veçanërisht pasi Bashkimi Sovjetik kishte vendosur qeveri komuniste në vende si Polonia.
Përveç kësaj, gjatë konferencës, Truman e informoi Stalinin për testimin e suksesshëm të bombës atomike, i cili i ndërlikoi më tej marrëdhëniet, ndërsa Bashkimi Sovjetik po zhvillonte me shpejtësi programin e tij bërthamor.
Pasojat e konferencës
Vendimet e marra në Potsdam patën një ndikim të thellë në politikën botërore. Ndarja e Gjermanisë dhe Berlinit u bë simbol i Luftës së Ftohtë, me pjesët lindore dhe perëndimore të kontrolluara nga ideologji kundërshtare. Deklarata e Potsdamit shënoi fundin e luftës në Paqësor, por gjithashtu hapi një epokë të re të armëve bërthamore.
Mosmarrëveshjet midis Perëndimit dhe Bashkimit Sovjetik e forcuan ndarjen e Evropës në dy blloqe, duke çuar në krijimin e NATO-s dhe Paktit të Varshavës.
Konferenca pati edhe pasoja humanitare – zhvendosja masive e gjermanëve nga Evropa Lindore rezultoi në vuajtje dhe humbje, ndërsa kufijtë e sapokrijuar krijuan tensione politike afatgjata. Megjithatë, Potsdami arriti të hidhte themelet për Kombet e Bashkuara dhe bashkëpunimin ndërkombëtar në parandalimin e konflikteve të ardhshme botërore.
Konferenca e Potsdamit ishte një ngjarje kyçe që formoi botën e pasluftës. Vendimet e saj mbi Gjermaninë, dëmshpërblimet, ndryshimet territoriale dhe fundi i luftës në Paqësor patën pasoja të gjera, nga ndarja e Evropës deri në fillimin e Luftës së Ftohtë.
