Pjesa e parë
-Një vit pas vendosjes së marrëdhënieve diplomatike me Tiranën, Boni dërgon “hulumtuesit” e parë në “vendin e shqipeve”! –
Një material i rrallë na ngacmoi të botojmë thuajse të plotë, përmbajtjen e një reportazhi të botuar në një numër special të revistës prestigjioze gjermane (asokohe “gjermano-perëndimore”) “Stern” të vitit 1987. Një grup gazetarësh, të pajisur sigurisht edhe me fotografë, bëhen kësisoj dëshmitarë të një atmosfere sa shpresëdhënëse, aq dhe të dhimbshme për popullin shqiptar, në vitet e fundit të ekzistencës së monizmit. Të ardhur si turistë e të mbartur në autobusët “luksozë” (për metrin e shqiptarëve të kohës) pajisur me kondicionerë, ata shohin një realitet të hidhur, megjithëse mundohen të jenë sa më shumë objektivë e të pasqyrojnë ato që ata vërtet kanë parë, duke na dhënë edhe plot anë pozitive të asaj që tashmë në mbarë botën, njihet si; “mikpritja e bujaria shqiptare”.
Megjithëse ndonjë përshkrim apo ndonjë paragraf në këtë artikull ndoshta mund të duket si “jo i saktë”, në përgjithësi shumica e shqiptarëve aty do të gjejnë veten dhe kujtojnë kohën kur jetonin në një kohë, ku radhët në dyqane e mungesat e theksuara ekonomike ishin bërë, le të themi, “refren i përditshëm” i vërtet për shoqërinë, tashmë më se të lodhur, socialiste shqiptare.
Ndërsa prishja me Bashkimin Sovjetik e Kinën, ishin lënë me kohë prapa, vendosja e sapo-realizuar e marrëdhënieve (gjithsesi me shumë vonesë) diplomatike me Republikën Federale Gjermane, e ndoshta lëvizjet më të fundit të regjimit Alia, bëjnë që vetë gjermanët të shohin e vlerësojnë disi me optimizëm e me sy pozitiv edhe ato pak “arritje” që mund të ishin realizuar deri më atëherë nga shqiptarët. Por, gjithsesi, më shumë flet vetë reportazhi në fjalë, i cili me shumë pak shkurtime, është sjellë për lexuesin në formën e tij (të përkthyer) thuajse të plotë.
“A e vëmë me bast, që në kufi juve do ju duhet të qethni flokët”?
Tregtari në pension nga Gëtingeni, i cili qëndron me ne dhe me nja dhjetë të tjerë në të njëjtin autobus, duket i gëzuar. “Zotërinjtë”!!!, citon ai rregullat që duhet të ndiqen gjatë udhëtimit në manualin që ka në duar, duke më treguar borsetat e mia që thuajse kanë marrë formë të valëzuar, “duhet që prerja e flokëve të lejojë dukshëm shikimin lirshëm të fytyrës pa mbuluar veshët”.
Tri centimetra lejohen. Kush thyen rregullat, qethet nga një berber që paguhet nga shteti për këtë punë në kufi. Dhe të parat do e pësojnë pantallonat e mia të golfit. Me to unë sigurisht nuk do të lejohesha të kaloja kufirin, ku veshja në modë duhet shmangur.
Po ku është tamam kufiri? Në distancën 17 kilometra të gjatë, nga qyteti jugosllav Titograd, deri në pikën e kontrollit kufitar, Hani i Hotit, nuk dallohet asnjë tabelë që të tregojë këtë gjë. Beogradi dhe Tirana, nuk shkojnë mirë me njëri-tjetrin: Shqipëria prej dekadash jeton me frikën se mos fqinji i madh socialist në veri, dëshiron ta gllabërojë vendin e vogël- me sipërfaqe sa Belgjika – me dhunë.
Dhe nga ana tjetër, 23 milionë jugosllavët kanë frikë se afro 2 milionë shqiptarët në vendin e tyre- viktima të copëzimeve të Ballkanit në vitet 1912-’13-të – nuk ëndërrojnë për asgjë tjetër veç ribashkimit me rreth tri milionë vëllezërit e motrat e tjerë përtej kufirit.
Shumë trazira e kryengritje të nacionalistëve shqiptarë ka pasur në Kosovë, “shtëpia e të varfërve” në jug të Jugosllavisë. Kështu që Beogradi nuk është dhe aq i interesuar në ndërtimin e marrëdhënieve të fqinjësisë së mirë.
“Shqipëria është baras me burgun”, – na thotë nëpunësi i kufirit nga ana e traut jugosllav, që ne duket se e bezdisëm disi ndërsa luante shah me kolegun e vet. “E çfarë doni atje? Pushime? Aha, më mirë në Jugosllavi”! Zgjat një gjysmë ore para se ne të arrijmë në kufi në këmbë, me valixhet në duar, si refugjatët që mezi i tërheqin pas vetes.
Dhjetë minuta qëndrojmë në tokën e askujt. Një ushtar me një automatik në sup na ndalon. Më pas, një nëpunës që fliste gjermanisht, na uron mirëseardhjen gjithë mirësi. Për sa u përket flokëve e pantallonave të mia të gjata, ai duket se nuk ua var shumë. Tregtari nga Gëtingeni më sheh i zhgënjyer e disi i hutuar. Ama berber ka pasur përpara?!
Me një zë të hollë doganieri na pyet: – “A mbani material pornografik apo Bibël me vete”? Të dyja janë të ndaluara njësoj.
Në Shqipëri, ku diktatura e proletariatit mbron të gjitha interesat e punëtorëve (të paktën kështu thuhet në versionin zyrtar), Zoti dhe “Playboy” nuk hyjnë në punë. Literatura “e degjeneruar” konfiskohet (dhe kur ta lesh sërish kufirin, kthimi në dorë, është gjithsesi më se i garantuar).
Nga muri i zyrës së kontrollit na përshëndet një parullë me citatin e themeluesit të partisë Enver Hoxha: “Ne dhe bar hamë, dhe parimet tona nuk i shkelim”. Me ç‘duket, në vend ka mjaftueshëm bukë. Përtej dritares së autobusit tonë të pajisur me klimatizator, të cilin na e ka vënë në dispozicion agjencia shtetërore e turizmit “Albturist”, për udhëtimin tonë 14-ditor, vëmë re majtas e djathtas një reliev të mbjellë me bimësi, me grurë e misër në ngjyrë të artë.
Tej fushave me misër ndriçon fort dielli. Brigadat e fshatarëve po korrin grurin, me dorë. Makinat private në Republikën Popullore të Shqipërisë, janë të panjohura si koncept. Simboli i lirisë së lëvizjes është vetëm biçikleta. Ajo kushton afërsisht një rrogë mujore. Çeta me këmbësorë duken ndanë rrugës tek ecin. Rrugët mbushen me bagëti. Vetëm shumë rrallë qetësia e kësaj pamjeje thyhet nga zhurma mbytëse e motorëve “Diesel” të ndonjë auto-kamioni të prodhimit sovjetik apo kinez.
Majtas e djathtas rrugës, tej çdo kryqëzimi e çdo tabele, shtrihen një duzinë me bunkerë për një apo dy veta, që duket sikur mbijnë ashtu nga toka. Me frëngjitë e tyre të boshatisura e të mbushura me bimësi, ato të kujtojnë më së shumti kërpudhat gjigante. Nën ato konstruksione beton-armeje, burrat dhe gratë mendohet se do të mbrojnë atdheun e tyre “Shqipërinë”, vendi i shqipeve”, nga të gjithë armiqtë e jashtëm. Enver Hoxha, “babai” i Shqipërisë së re, i ka ngritur ato në mbarë territorin e vendit.
Nëse vlera e tyre ushtarake vihet në dyshim, në aspektin psikologjik ata u japin shqiptarëve, që gjithmonë janë shkelur nga popuj të ndryshëm (si grekët, romakët, turqit, italianët e gjermanët), më shumë siguri. Qëkurse Tito në vitet 1946 -‘47 kërkoi ta bënte pjesë të tijën Shqipërinë, “bijtë e shqipeve” vërtiten nën kërcënim të vazhdueshëm nga bota e jashtme. Nja dyqind shqiptarë na shohin me habi. Autobusi ynë, që ndalon para hotel “Rozafës” në Shkodër, për ta ne jemi si trupa e mirëfilltë e cirkut.
Kuriozë ata shohin drejt këpucëve tona, këmishëve, xhaketave, kamerave dhe valixheve, që ne i shpiem vetë në hotel. Mbajtës valixhesh (fakinë) në Shqipëri nuk njihen. Anëtarët më të shumtë të grupit tonë, kjo lloj pritjeje, i bën të ndihen keq në fillim. Tek e fundit, në këtë vend kemi ardhur të bëjmë vizitë e jo e kundërta, apo jo?!
Personeli i hotelit nis të vihet në lëvizje. Për turistët hapen tualetet e një dhomë e veçantë për ngrënie bëhet gati. Një kamerier më tregon rrugën nga duhet të kaloj. Do të hahet pas dhjetë minutave. “Mirëdita”, them unë në shqip.
“Guten Tag”!
-“A keni birrë të ftohtë? Është rreth 30 gradë këtu”.
Kamerieri qesh. –“Birrë të ftohtë?! Ti fliske shqip? Nga vjen?
Nga Gjermania”?
“Ulu”!
“Tani do ta marrësh edhe birrën. Të ftohtë e menjëherë”.
Një duzinë me njerëz më rrethon, më zgjat cigare dhe më flet. Ata qeshin. Njëri më hedh dhe krahun në sup. –“Ku ke mësuar ti shqip, shok”? – Unë mund të flas vetëm pak fjalë në shqip, fjalë që i kam mësuar në Kosovë. Shqiptarët më bien nja dy herë mbi shpatulla. Si të hutuar më shohin anëtarët e tjerë të grupit. Të njëjtët njerëz që më parë dukeshin si të pasjellshëm, bëhen kaq shpejt shumë miqësorë.
Fjalori im fillestar dëshmohet si një armë e mrekullueshme. Shqiptarët, që me kënaqësi e rendisin veten si pasardhës të ilirëve parakristianë, janë nacionalistë të zjarrtë. Ata e nderojnë shumë gjuhën e tyre, që ndër shekuj të pushtimeve e regjimeve despotike është bërë shpesh elementi kryesor i përbashkët kulturor e politik të këtij “popullthi” të vogël e të ndarë.
Një i huaj që përpiqet të mësojë gjuhën, merr prej tyre respektin më të madh, respekt që mishërohet pastaj në një bujari e mirësi të tepruar madje. Nderi, ai personali, ashtu si dhe ai i kombit, edhe sot e kësaj dite për shqiptarët është mbi gjithçka.
Ai nuk shitet. Në mënyrë demonstrative kamerierja në hotel “Rozafa” ma kthen kusurin që unë e kisha taksur me vetëdije për të si bakshish. Unë insistoj me këmbëngulje. Ajo ngre vetullat. Respekt shok.
Dhuratat të bëjnë të mbetesh borxhli dhe dikur ato duhen paguar. Shoku Enver Hoxha e ka përjetuar këtë gjë, kur sovjetikët në vitin 1961 për ndihmën e tyre shumëvjeçare (200 milionë dollarë) kërkuan falënderimin dhe nga Tirana, donin pajtimin me “armikun e përjetshëm” Titon, si dhe vendosjen e një baze marine.
Hoxha, revizionistët rusë, me gjithë dashurinë e tij të madhe për idhullin e tij, Stalinin, i përzuri nga vendi. Në kursin e sotëm të reformave në Bashkimin Sovjetik, udhëheqja shqiptare sheh veçse një formë kapitalizmi të degjeneruar, që ka bërë të tradhtohen kështu idealet e tetorit.
Pas rusëve erdhën kinezët, që investuan me një ndihmë ekonomike prej 800 milionë dollarësh. Miqësia e pastër me mikun rreth 10.000 kilometra larg, u prish në vitin 1978, kur edhe pasardhësit e Maos përqafuan kursin revizionist.
Lidhën marrëdhënie me armiqtë e urryer, SHBA-të, dhe i hapën dyert Perandorisë së Botës së Tretë, kapitalizmit Perëndimor. Qysh atëherë, Republika Popullore Socialiste “që mbështetet plotësisht në forcat e veta”, po jeton e zhytur në izolimin e zgjedhur nga vetë ajo.
Është i vetmi vend në rruzullin tonë, që nuk e njeh akoma Coca-Cola-n. Autarkia, pavarësia e arritur nëpërmjet forcave të veta, është dhe qëllimi më madhor. Nëntokë e pasur me naftë, hekur, krom, bitum, si dhe një bujqësi e kolektivizuar e lulëzuar, janë ato çka e mbajnë gjallë këtë pavarësi, “që u ka krijuar ‘shokëve‘ begati”.
“Pa eksport, nuk ka import”, paralajmërojnë tabelat e parullat ngado. E kjo vlen edhe për qeverinë. Marrja e pranimi i kredive të huaja është e ndaluar me ligj. Nëse verifikohet, ajo dënohet me vdekje. “Oua”¦!!!, dëgjohen teksa shajnë të rriturit dhe ua bëjnë me dorë fëmijëve të largohen sa më parë, të cilët prej minutash janë mbledhur ndërkohë rreth autobusëve për të marrë ndonjë çamçakëz apo ndonjë cigare nga ne.
Rreth 500 turistët, që çdo vit vërshojë në qytetet shqiptare në kolektiva e grupe me autobusë- pasi udhëtimet vetëm nuk lejohen -kanë lënë, me gjithë përpjekjet për t‘u ruajtur e mbajtur larg njerëzve të thjeshtë, gjurmët e tyre.
“Ju lutem, mos shpërndani dhurata. Qëndroni në grupe. Mos bëni foto bunkerësh apo ushtarësh”. Edhe fotot me pamje të fasadave të shtëpive të papastra të shtetit dhe të njerëzve që qëndrojnë në radhë para dyqaneve bien ndesh me rregulloren tonë. / Memorie.al
