Kjo është pjesa e dytë e një rrëfimi nga historiani danez dhe njohësi i Ballkanit, Karsten Fledelius, i cili bëri udhëtimin e tij të parë shënjues në Shqipëri në vitin 1968
Për të lexuar pjesën e parë, klikoni KËTU
Në vitet ’60, studiuesi dhe intelektuali danez Karsten Fledelius udhëtoi nëpër ish-Jugosllavi dhe Shqipëri, duke përjetuar nga afër kontrastet e mëdha të rajonit. Vizita e tij e parë në Kosovë dhe Shkup u shoqërua me tensione mes Beogradit dhe Tiranës, të ndjera madje edhe në biseda të përditshme.
Megjithatë, pas tërmetit shkatërrues në Shkup, solidariteti i shqiptarëve tregoi fuqinë e përkohshme të bashkimit.
Shqipëria e vitit 1968, e izoluar dhe krenare për ateizmin zyrtar, i la Fledelius-it përshtypje të përziera: varfëri e dukshme, kontroll i rreptë dhe kult i fortë stalinist, por njëkohësisht mikpritje e ngrohtë dhe krenari për pavarësinë nga Moska.
Kujtimet për mungesën e makinave, shëtitjet në rrugë të qeta dhe takimet e rastësishme me njerëz që shpesh mund të ishin edhe “sy të shtetit”, mbeten pjesë e një realiteti absurd e gjithsesi tërheqës.
Në kontrast me Danimarkën e rregulluar e të pasur, Shqipëria i dukej e varfër por e sistemuar, pa lypsarë, me barazi ekstreme dhe krenari të theksuar kombëtare.
Sot, Fledelius vëren se perceptimi skandinav për Ballkanin mbetet i kufizuar, shpesh i lidhur me rreziqe sigurie e tensione, por edhe me rëndësinë strategjike të integrimit në Bashkimin Evropian.
Pjesa e dytë e intervistës
Pyetje: Cila ishte arsyeja e vizitës suaj në Shkup?
Asokohe mora një grant nga Qeveria jugosllave për të bërë një udhëtim studimor në të gjithë Jugosllavinë. Pata një muaj të tërë duke udhëtuar nëpër të gjitha pjesët e ish-Jugosllavisë. Pastaj po kalonim nëpër Bosnjë, Mal të Zi, Kosovë në Gjakovë deri në Pejë, Prizren dhe pastaj ndalesa tjetër ishte Tetova dhe Shkupi.
Por atje në Kosovë dhe Shkup e përjetova vërtet këtë tension që ekzistonte midis Jugosllavisë dhe Shqipërisë në atë kohë. Dhe një herë, kur ishim afër kufirit me Shqipërinë, papritmas një burrë mbi kalë u kthye dhe tha: “Kujdes! Shqipëria fillon këtu”.
Por pas tërmetit, erdhën shumë dollarë nga Shqipëria në Shkup. Dhe papritmas ndodhi kështu për disa javë ose muaj që tërmeti po i bashkonte të gjithë. Ishte shumë kurioze ta përjetoja këtë. Por unë tashmë flisja rrjedhshëm serbisht dhe flisja serbisht në dyqanet në Prishtinë. Epo, njerëzit nuk ishin të pakëndshëm sepse mund të dëgjonin se isha i huaj. Por ndjeva se kishte njëfarë tensioni.
Por në një farë mënyre, ishte interesante të shihje efektin e kundërshtimit ndaj Moskës. Opozita jugosllave nga njëra anë, opozita shqiptare nga ana tjetër. Por në një farë mënyre, të dy vendet u tmerruan nga pushtimi i Çekosllovakisë.
Pyetje: Jam shumë kurioze të di kur shkuat në Shqipëri, por gjithashtu, ndoshta gjatë kohës në Kosovë në vitin ’63 ose në vitin ’68 në Shqipëri, shumë kurioze të di për një të ri që vinte nga Danimarka, duke vizituar Shqipërinë, cila ishte përshtypja juaj e parë? Dallimet duhet të kenë qenë të mëdha. Apo çfarë ju tronditi më shumë?
Nga njëra anë, ata ishin shumë krenarë, që ishin vendi i parë zyrtarisht ateist në botë. Të paktën ky burrë me të cilin fola në ish-xhaminë, ishte shumë, shumë krenar për këtë. Ata ishin zyrtarisht shumë krenarë për këtë. Në të njëjtën kohë, kisha ndjesinë se njerëzit, sigurisht, ishin të manipuluar. Dhe ishte shumë e varfër. Por kishte një lloj… miqësie.
Epo, unë nuk e përjetova, por disa të tjerë e përjetuan… Në atë kohë, unë nuk kisha mjekër. Pra, nuk kisha problemin e rruarjes në kufi. Duhej të hiqje mjekrën gjithsesi nëse kishe. Ata thjesht ishin kundër flokëve të gjatë dhe mjekrave të dendura. Sigurisht, unë kisha mustaqe. Por në atë kohë, në fakt isha 29 vjeç dhe thjesht nuk isha në gjendje të rrisja mjekër të plotë deri në moshën 33 vjeç. Dhe e dini, erdha si një burrë i ri, i pafajshëm që dukej në fakt pak më i ri nga ç’isha në të vërtetë. Dhe unë isha…ata thjesht menduan se ishte aq e mrekullueshme, sa doja t’i vizitoja.
Ata vërtet kujdeseshin për mua, jo në një mënyrë të sikletshme, më shumë në një mënyrë të kujdesshme, shumë miqësore. Kështu që u largova nga vendi me ndjenja të përziera. Në një farë mënyre, ishte absurde, por nga ana tjetër, më bëri të interesohesha për vendin.
Dhe pastaj përmes studimeve bizantine, arrita të fitoj disa njohuri rreth studimeve bizantine shqiptare në Vjenë. Sepse gjëja kurioze ishte se Akademia e Shkencave të Vjenës kishte qenë në gjendje të krijonte një kontakt me Akademinë e Shkencave në Tiranë në vitet ’60 dhe ’70. Në të vërtetë kishte kontakt me botën e jashtme. Kur ra regjimi i Hoxhës, pata kontakt me shqiptarët nëpërmjet punës sime në Këshillin Evropian të Kishave, ku isha përfaqësues i një Kishe Luterane Daneze. Dhe atje takova për herë të parë ortodoksë shqiptarë.
Pyetje: A ju kujtohen ndonjë incident apo kujtim qesharak gjatë vizitës suaj në vitin 1968?
Nuk kishte asnjë makinë, por pastaj ecje dhe nëse kishe nevojë për diçka ku nuk mund të merrje atë që doje, por mund të merrje diçka tjetër. Dhe në një farë mënyre, gjithmonë më ndihmuan dhe ndoshta më ndoqën. Jam mjaft i bindur se ky burrë i mirë që fliste frëngjisht, arriti të më gjente dhe të më ftonte për kafe në xhami – sigurisht, sigurisht. Dhe mendoj se ishim pothuajse të vetmit turistë në Tiranë në atë kohë, po. Pra, jam mjaft i sigurt se ishim një ngjarje për qytetin. Por kurrë nuk e gjeta të çuditshme. Kishte një frymë kaq të mirë, një frymë të ngrohtë. Ata ishin kaq krenarë. Oh, nuk mund ta imagjinoni sa krenarë ishin që u ndanë nga Moska.
Dhe ajo që ishte vërtet e dukshme, ishte kulti i Stalinit që ishte kaq i theksuar. Ishte vërtet një vend stalinist.
Pyetje: Dhe cila do të ishte gjëja më e pazakontë që vutë re?
Epo, ne kishim përshtypjen se kishte barazi ekstreme. Ishte sikur gjithçka po ndiqte një lloj linje partie. Dukej si një vend jashtëzakonisht i kontrolluar, me njerëz që punonin shumë, por që në të vërtetë mund të relaksoheshin. Por sigurisht, ata do të na tregonin edhe sa i civilizuar ishte vendi. Dhe nuk donin të dukeshin të varfër. Por sigurisht që mund ta shihja se ishte një vend i varfër. Dhe e dini, Kosova ishte e varfër në atë kohë. Por Shqipëria ishte padyshim shumë më e varfër.
Por nga ana tjetër, përshtypja se njerëzit dukeshin të rregullt. Ishin kaq të rregullt. Dhe nuk takuam lypës apo diçka të tillë. Dhe miqësia ishte vërtet e mahnitshme.
Pyetje: Çfarë mendoni për perceptimin skandinav të Ballkanit sot në krahasim me ato vite?
Epo, e dini, me Ballkanin, deri diku, mund të ndiqni qëndrimin e dikujt si kryeministrja jonë sot: Mette Fredriksen. Kur ajo filloi si kryeministre në vitin 2019, ajo ishte shumë negative ndaj përfshirjes së më shumë vendeve të Ballkanit në Bashkimin Evropian. Ajo kishte dyshime se ato do të krijonin vetëm probleme, korrupsion, tensione e kështu me radhë. Ajo e ka ndryshuar këtë, ashtu siç ka ndryshuar disa nga mendimet e saj, sepse lufta ukrainase ka një ndikim kaq të fortë në mënyrën se si ndihemi të gjithë. Dhe tani, për shembull, qëndrimi ndaj hyrjes së Bosnjës dhe Maqedonisë së Veriut, ka ndryshuar vërtet.
Por kjo vjen nga bindja se Ballkani është shumë i rëndësishëm për t’i lënë jashtë, sepse shihet si një rrezik sigurie, si një bark i butë i Evropës. Dhe ekziston një nënshtrim i fortë me një ndjenjë të fortë anti-ruse, e cila është pasojë e pushtimit të vitit 2022.
Njeriu është vërtet dyshues për atë që bëjnë rusët e mbështetur nga serbët. Problemi është se normalisht ka pak për këtë në ato gazeta. Të gjithë janë të përqendruar te Ukraina dhe shumica e gjërave që është një rajon shumë i ndërlikuar, por shumë i ndërlikuar, dhe ne në të vërtetë nuk mund ta kuptojmë plotësisht. Këtu, ne nuk mund ta kuptojmë politikën boshnjake; çfarë po ndodh në Maqedoninë e Veriut dhe mezi dikush e di se një pjesë e madhe e Maqedonisë së Veriut është shqiptare. Ata kanë mësuar këtu të thonë Maqedonia e Veriut në vend të Maqedonisë, për shkak të korrektësisë politike, por ajo lojë e ndërlikuar midis partive shqiptare nuk dihet këtu.
Kur Jugosllavia ishte diçka e tillë, njerëzit ishin më të familjarizuar me të. Ata shkonin për shembull në vijën bregdetare të Kroacisë. Por tani, të presësh që njerëzit të dinë se ku fillon Kroacia dhe ku mbaron Mali i Zi – për të mos thënë se ku fillon Shqipëria – kjo do të ishte shumë ambicioze.
Pra, ka shumë pak njohuri për të, por konsiderohet një rajon i rrezikshëm. Sepse gjatë luftës në Bosnjë ’92 deri në ’95, Danimarka ishte shumë e përfshirë. Kishte shumë danezë që ofronin ndihmë dhe ne kemi humbur jetë daneze, si në anën ushtarake, si trupa të OKB-së dhe gjithashtu disa punonjës humanitarë. Ishte një luftë shumë e egër, e parë edhe nga këndvështrimi danez. Ne morëm shumë refugjatë nga viti i kaluar. Dhe pati shumë debate daneze sepse ana e djathtë e spektrit politik donte t’i mbante ata jashtë shoqërisë daneze dhe ata duhet të ktheheshin në shtëpi sa më shpejt të ishte e mundur.
Por lufta u zvarrit e kështu me radhë dhe ishte një situatë shumë e vështirë në atë kohë. Isha shumë i përfshirë si përkthyes dhe këshilltar i qeverisë në atë kohë, sepse në Danimarkë kishte më pak se 15 persona që kishin njohuri për gjuhën ose për kompozimet e ndryshme historike e kështu me radhë. Por kishte edhe disa kampuse politike që e bënin këtë, sepse integrimi i refugjatëve ishte në fakt optimal. Gjithashtu, shumica e tyre ishin boshnjakë.
Pyetje: Po në lidhje me nënkomitetin e sapokrijuar të Komitetit danez Helinski që përqendrohet në Ballkanin Perëndimor?
Po, ne jemi shumë të përqendruar në kujtimin se një nga sukseset në vendosjen e paqes në Evropë pas rënies së Murit të Berlinit, ishte në fakt pjesa 30 vjet më parë, në të ashtuquajturën marrëveshje të Dejtonit.
Dhe krijoi një mjedis politik të ndërlikuar dhe sigurisht që kjo nuk është ideale, por që atëherë ka pasur paqe në Bosnjë dhe Ballkan. Kosova (1999) dhe Maqedonia (2001) janë përjashtime.
Pra, mund të themi se në këtë mijëvjeçar, nuk kemi pasur një luftë ballkanike.
Por kjo ka nevojë për monitorim të plotë dhe të vazhdueshëm. Dhe vazhdimisht duke marrë parasysh se Bashkimi Evropian ka mjetet dhe ka një sfidë të madhe në integrimin e pjesës tjetër të vendeve të Ballkanit Perëndimor në Bashkimin Evropian.
Dhe një nga vendet më të prekshme në rrethinat e Bashkimit Evropian tani është Ballkani Perëndimor. Dhe për këtë arsye ne kemi një fokus të veçantë në mënyrën e lehtësimit të procesit të integrimit të pjesës tjetër të vendeve të Ballkanit Perëndimor.
Është shumë e rëndësishme që Evropa t’i japë rajonit një përparësi të lartë. Dhe që Danimarka t’i japë kësaj një përparësi të lartë dhe që Danimarka të kujtojë se sa e suksesshme ka qenë në të vërtetë politika daneze në Ballkanin Perëndimor. albanianpost
