Emërimi i kryeministrit Edi Rama të një ministreje IA shkakton krizë kushtetuese mbi qeverisjen jonjerëzore
Kur qeveria jote emëron një algoritëm në një post ministror, demokracia ka kaluar zyrtarisht në absurditet. Kryeministri i Shqipërisë, Edi Rama, prezantoi Diellën, një entitet IA i drejtuar nga OpenAI dhe Microsoft Azure, si ministren e parë dixhitale në botë në shtator 2025, me detyrë mbikëqyrjen e prokurimeve publike.
Cirku kushtetues
Ekspertët ligjorë e quajnë këtë emërim antikushtetues, pasi Shqipëria kërkon që ministrat të jenë qytetarë njerëz në moshë madhore.
Diella funksionon përmes platformës e-Albania, duke përpunuar mbi një milion ndërveprime të qytetarëve që nga dalja e saj në janar. E ndërtuar mbi modele të mëdha gjuhësore dhe infrastrukturë cloud, ajo merret me vulosjen e dokumenteve dhe mbikëqyrjen e tenderëve me efikasitetin e premtuar “100% pa korrupsion”, sipas Ramës.
Opozita në parlament shpërtheu me akuza për “absurditet” dhe shkelje kushtetuese, sepse dokumenti themeltar i Shqipërisë kërkon shprehimisht që ministrat të jenë qytetarë në moshë madhore të aftë mendërisht, jo chatbot-e me deluzione qeveritare. Neni 103 i kushtetutës së Shqipërisë kërkon që ministrat të jenë qytetarë të rritur shqiptarë, duke e bërë rolin e Diellës thjesht simbolik dhe jo ligjërisht të vlefshëm.
Kutia e zezë e llogaridhënies
Nuk ekziston asnjë mbikëqyrje e pavarur për vendimet algoritmike që ndikojnë në burime publike me vlerë miliona lekë.
Këtu fantazia transhumaniste përplaset me realitetin demokratik. Diella bën rekomandime për prokurime pa ndërmjetësim njerëzor, pa auditime të pavarura apo kërkesa për transparencë. Nuk mund ta marrësh në pyetje një algoritëm në parlament ose t’i kërkosh të shpjegojë arsyetimin e tij.
Kritikët paralajmërojnë se kjo mund të fshehë korrupsionin në vend që ta eliminojë, duke zëvendësuar llogaridhënien njerëzore me errësirën algoritmike. Është si të zëvendësosh gjyqtarët e gjykatës administrative me topa “Magic 8-Ball”, përveçse këtu bëhet fjalë për buxhete kombëtare të infrastrukturës dhe përdorime të IA-së.
Teatri i integrimit në BE
Caktimi i ministres IA të Shqipërisë përkon me negociatat e anëtarësimit në Bashkimin Europian që kërkojnë reforma kundër korrupsionit.
Koha nuk është rastësi. Shqipëria ka një nevojë të dëshpëruar për anëtarësim në BE dhe Brukseli kërkon masa të forta kundër korrupsionit. Diella përfaqëson një teatër teknologjik të dizajnuar për të përshpejtuar përputhjen me Aktin e IA-së së BE-së, i miratuar në vitin 2024.
Por pa kornizat e duhura rregullatore ose mbikëqyrje demokratike, kjo ministre dixhitale rrezikon të kthehet në një tjetër shtresë performance burokratike, në vend të një reforme të vërtetë.
Precedenti duket i rrezikshëm. Kur qeveritë fillojnë të zëvendësojnë gjykimin njerëzor me autoritet algoritmik, sidomos në role që kërkojnë legjitimitet kushtetues, po bëhesh dëshmitar i dixhitalizimit gradual të demokracisë. Shqipëria mund ta quajë Diellën të pakorruptueshme, por algoritmet trashëgojnë paragjykimet e krijuesve të tyre dhe agjendat e atyre që i përdorin. E drejta kushtetuese ekziston për arsye që ungjilli i efikasitetit të Silicon Valley-t i shpërfill me lehtësi ndërsa evolucioni teknologjik ecën para./Syri
