Nga Shpendi Topollaj
Rreth romanit “Djaloshi Beet`hoven dhe Moxarti”
“Muzika është zëri që na thotë se raca njerëzore është më e madhe se sa ajo vetë e di se është”. Këto janë fjalët e M.C. Garrety dhe që i konfirmon mjaft bindshëm edhe shkrimtari ynë Nazmi Seitaj, me romanin e tij “Djaloshi Beet`hoven dhe Moxarti”, i cili ka zgjedhur të merret me këta dy gjigantë, se ata i përkasin të gjithë njerëzimit, pasi është ashtu sikurse thosh Frederic Schopin se “Muzika nuk ka atdhe, atdheu i saj është bota mbarë”. Ky autor nuk është as muzikant dhe as historian muzike, por kultura e tij e lartë ia çel shtegun për të shkruar një roman që pa frikë mund ta quajmë, himn për magjinë e muzikës. Madje, ai as nuk ndalet te formimi profesional i këtyre dy figurave të pavdekshme, që me atë që krijuan u dhanë aq gëzim, frymëzim dhe optimizëm brezave të tërë. Nazmi Seitaj ka zgjedhur të na përshkruajë rrugëtimin fizik të të riut Bet`hoven, peripecitë nga ai udhëtim kaloi aso kohe, për të shkuar nga Boni në Vjenë, ku do të takonte mjeshtrin e madh Johannes Chrysos Tomus Wolfgangus Theophilius Mozart, por që kujtimi dhe nderimi për të është mjaftuar duke e shndërruar në një fjalë të vetme monumentale, dhe të papërsërishme; Moxart. Moxarti dhe Bet`hoveni kishin diferencë moshe. I pari ishte lindur në 27 janar të vitit 1756, dhe kishte vdekur në 5 dhjetor të vitit 1791, nga ethet reumatike akute, siç thuhej, duke u varrosur në St. Marx Cemetery, Vjenë, në moshën 35 vjeçare, kurse dyti ishte lindur në Këln, në 17 dhjetor të 1770 dhe kishte vdekur në 26 mars 1827 po në Vjenë, në moshën 56 vjeçare, nga një pneumoni e pakuruar mirë. Kështu i bije që kur Bet`hoveni 17 vjeçar mori rrugën për te Moxarti, ky i fundit ishte 31 vjeç. Por ata ishin të barabartë për nga talenti dhe kjo e shtynte djaloshin Bet`hoven që ta ndërmerrte atë rrugë, kryesisht buzë Rinit e pastaj Danubit, mbushur me rreziqe e të papritura. Bet`hoveni u nis me mendimin se “…po rend për në Vjenë për te Moxarti, për te drita e muzikës, por më parë duhet të ruhem nga honi i errësirës që të arrij deri atje”. Nuk kërkonte ndonjë gjë të pamundur ai; donte vetëm ta dëgjonte kompozitori i famshëm dhe po ta pëlqente, të pranonte t`i jepte disa mësime. Vendet nga kalonin karrocat, me të njohur e të panjohur, me njerëz seriozë e të ndershëm, me ata që ia donin të mirën gjeniut të ardhshëm, por edhe hileqarë, hajdutë e intrigantë, si dhe qytetet ku qëndronin, autori na i përshkruan me aq vërtetësi, sa për një çast, të duket se ai ka qenë bashkëudhëtar me të. Gjendja shpirtërore e Bet`hovenit të ri, ishte e trazuar. Ai e treste vështrimin tutje dhe e mbysnin kujtimet e varfërisë dhe sjelljes së ashpër të babait të tij, Johanit që nuk iu ndanë asnjëherë veset dhe kërkonte nga i biri pas kthimit nga Vjena, më shumë se lavdi, para, dhe nga ana tjetër meraku dhe porositë e paprera të së ëmës Maria Magdalena, gruas të mirë e të vuajtur nga brutaliteti i të shoqit, prandaj ashtu si pa kuptuar e ndiqnin pas tingujt e trishtuar të Simfonisë 40 në Re e Moxartit. I dinte vlerat e veta, por përsëri e mundonin dyshimet rreth të panjohurës. Gjente forca sa herë kujtonte fjalët e mësuesit të tij të dashur Kristian Gotlob Nefe që e kishte pikasur i pari talentin e tij, për domosdoshmërinë e njohjes së madhështisë së artit popullor, singspielet, apo thënien e mençur të atij plakut të mjerë, me këllëf violine në sqetull, atje në Kelsterbah se “Njeriut i është dhënë jeta që të endet nëpër botë si një shpend me krahë të lirë dhe ta shohë atë të tërën anembanë e jo të rrojë si murgu në manastir se kështu murgoset, burgoset e varroset përsë gjalli, ndërsa shpendi me krahë të lirë jeton lirinë që i ka falur jeta. Jetë do të thotë liri, ajër, dritë, hapësirë, dashuri dhe muzikë… Mësohu të endesh i vetëm sa je i ri, se kështu bëhesh i guximshëm dhe e shijon më shumë lirinë, atë më të shenjtën që ka jeta”. Fundja, kështu ishte endur nëpër rrugët e botës edhe vetë i madhi Moxart, i cili edhe ishte sëmurë duke udhëtuar në të ftohtë, në shi e tufane për të dhënë koncerte. Dhe duke tretur vështrimin andej nga nuk kishin të lodhur ujrat e Rinit apo kodrat e pyjet rreth e rrotull, ai, më shumë sesa fliste, meditonte. A nuk i thotë pak më vonë edhe muzikanti bohem Mekbah se “Im atë na thoshte shpesh se muzikanti gjithmonë hesht, nga që flet më mirë me tingujt e tij”? Ai e donte natyrën ashtu si dhe njerëzit. Aty, ai motivohej që të hidhte në pentagram, nota muzikore, qoftë edhe mbi atë baulen me kapak lëkure që mbante me vete dhe ku e kishte fillesën ajo sonata e famshme. Prandaj, sa herë ndodhte që t`i binte pianofortes, i linte të gjithë me gojnën e hapur, siç ngjau te familja ruse e Gaspadin Boris Solieshnikovit, ku i mbeti në mendje, pse jo, dhe në shpirt, admirimi i Darjushës. Admirim që shkrimtari Nazmi Seitaj na e përshkruan kështu: “Por aty nga mezi i ditës qielli zuri të errësohej. Mjaftoi një kohëz e praruar e tij që iu desh të sillte ndër mend aq mallshëm, aq dhimbshëm e aq me dashuri Darjushën si një engjëll e ngjizur nga tingujt e pas kësaj atë rrugëtim nga Vyrzburgu për në Nurnberg dhe moti ndryshoi krejt, ashtu si në ato simfonitë e Moxartit ku lumturia gazmore dhe e ndritur i le vendin një trishtimi të thellë me dhimbje brengash të mëdha”. Shkrimtari, me udhëtimin e gjatë, përmes vështirësive dhe rreziqeve pa fund, ka dashur të na tregojë vullnetin e jashtëzakonshëm të mjeshtrit të madh, i cili në atë moshë fare të re: “Donte t`i tregonte Moxartit se ai vinte nga vuajtjet e Ferrit për të shpërndarë në botë gëzimin e jetës së njeriut…” Dhe për ta arritur këtë nuk mund ta kthenin pas as intrigat e poshtërsitë e njeriut të errësirës Janosh Lampreht, që u bë shkak të plagosej mentori dhe shoqëruesi i tij Konti Valdshtajn nga togeri Austin, as keqdashjet e njerëzve të liq si Lorenco da Ponte, dhe as uria, i ftohti apo udhëtimi në këmbë e përleshja me cubat. Po ashtu, ai nuk donte të paraqitej dhe pëlqehej nga perëndia Moxart, falë rekomandimeve dashamirëse të kontit Hacfeldi i Bonit a dikujt tjetër, por vetëm nga aftësitë e tij si magjistar i muzikës hyjnore. Rrugëtimi për tek ai është i gjatë, por aspak i mërzitshëm për lexuesin, pasi Nazmiu me kulturën e tij, pra me shkallën e lartë të njohjes, i jep përshkrimeve një kolorit mjaft zbavitës dhe ta shuan kureshtjen për vende, qytete, katedrale, histori, dhe sidomos personazhe të muzikës, për shumicën të panjohura. Mjafton të sjell momentin e dhimbshëm, ku pianistja e njohur e Laipcigut Dorabela Hoffnung, një adhuruese e zjarrtë e Xhorxh Frederik Hendellit, ruante atë partiturën e “Triumfi i kohës dhe i së vërtetës” që ai ia dhuroi kur u takuan, ndërsa ai tani ishte plakur dhe i kishte rënë një pikë loti mbi të. Nazmiu, edhe heshtjen e djaloshit Bet`hoven nuk e bën monotone, pasi ka ditur ta shpërfaqë karakterin e fortë, dinjitetin dhe guximin e tij. Duke qenë vullkan së brendshmi, dhe shpesh me pamje që të kujton krifën e një luani, ai është i ndjeshëm e bujar, aq sa nuk kursen për të varfrit as qindarkat e fundit. Por motua e tij deri në fund ishte ajo: “Ai që nuk ka guxim e ai që ka frikë në rrugën e vështirë të artit, nuk mund të jetë kurrë i lirë e pa liri nuk mund të ketë madhështi”. Ishte ky guxim që e bënte të mendonte se sapo të takoj Moxartin dhe më pas do të vete te Gluku, Hajdni e gjeni të tjerë. Instinkti nuk e gënjente; ai ndihej i barabartë me ta, edhe pse koha vërtetoi se ishte mbi ta. Por, dhe Moxarti, nuk po jetonte ditët e tij më të mira. Pas suksesit në Pragë me Simfoninë në Re maxhor dhe triumfin e operas “Figaro” me libret të ambiciozit L. da Ponte, ftohtësia vjeneze, me intrigat jo më pak të djallëzuara se ato të oborrit të Kontit Almaviva në Spanjë, po i sillte akorde të Rekuiemit si paralajmërim për vdekjen e tij të shpejtë. Megjithatë, takimi me Ludvik Van Bet`hovenin sikur e gjallëroi dhe i dha optimizëm. Por ishte disi takim i vonuar… Moxartin, intuita e shtyu drejt simpatisë për të porsaardhurin dhe menjëherë i tha të luante mbi tastjerë. U mrekullua nga ajo që dëgjoi dhe iu drejtua të pranishmëve me fjalët profetike: “Nuk do të kalojë kohë dhe e gjithë bota do të flasë për të”. Dhe bota vazhdon të flasë me po aq entuziazëm për këta gjigantë që e quanin jetën një mrekulli të papërsërtishme, dhe me tinguj sikur u thoshin të tjerëve; Gëzojuni e shijojeni atë, por mbi të gjitha: “O njeri, duaje njeriun”. Edhe shkrimtari ynë Nazmi Seitaj e shkroi këtë roman jo aq të lehtë edhe për muzikologët, me dashurinë që ka për njerëzit. Prandaj shprehja e më poshtme, duket se u drejtohet çiltazi atyre: “Nëse nuk dashuron e nuk ndien muzikën, ti nuk je njeri me zemër, me mish e me gjak, por je një gur e gërxh shkëmbi i ngarkuar me dëborë tërë stinët që ka viti”. Dhe për t`u ndier njeri me mish e me gjak, e sidomos me shpirt, ky autor i ka ngritur në këtë roman shumë e shumë këngë vetë muzikës, bukurisë dhe mrekullisë që ajo përçon te ne, për të na bërë më të mirë.
