Gjuetarët e ekzoplanetëve, Christopher Watson dhe Annelies Mortier, tregojnë kërkimin e gjatë për një “Tokë binjake” të aftë për të mbështetur jetën.
Më 6 tetor 1995, gjatë një konference shkencore në Firence, Itali, dy astronomë zviceranë shpallën një zbulim që do të ndryshonte rrënjësisht mënyrën si e kuptojmë Universin përtej Sistemit tonë Diellor. Michel Mayor dhe studenti i tij i doktoraturës, Didier Queloz, që punonin në Universitetin e Gjenevës, njoftuan se kishin zbuluar një planet që rrotullohej rreth një ylli tjetër përveç Diellit.
Ylli në fjalë, 51 Pegasi, ndodhet rreth 50 vite dritë larg, në yjësinë Pegasi. Planeti i sapo zbuluar – i quajtur 51 Pegasi b – ishte ndryshe nga çdo përshkrim në tekstet shkollore. Ai ishte një gjigant gazor, me të paktën gjysmën e masës së Jupiterit, dhe bënte një rrotullim të plotë rreth yllit të tij në vetëm 4 ditë. Distanca e tij nga ylli ishte shumë më e vogël se ajo e Tokës nga Dielli – rreth 1/20-ta, madje brenda orbitës së Merkurit – duke e bërë atmosferën e tij të krahasueshme me një furre, me temperatura mbi 1000°C.
Instrumenti që mundësoi këtë zbulim ishte Elodie, një spektrograf i instaluar dy vite më parë në observatorin Haute-Provence, në jug të Francës. Ky instrument, i ndërtuar nga një ekip franko-zviceran, shpërndante dritën e yjeve në spektrin e saj të ngjyrave, duke nxjerrë një “yll i koduar me barkod”, që tregon përbërjen kimike të yjeve të tjerë.
Ajo që vunë re Mayor dhe Queloz ishte se “barkodi” i 51 Pegasi lëkundej ritmikisht çdo 4.23 ditë, një sinjal i qartë se ylli po lëkundej për shkak të tërheqjes gravitacionale të një planeti të padukshëm, të fshehur në dritën e yllit.
Pas hetimeve të kujdesshme që përjashtuan çdo mundësi tjetër, ata arritën në përfundimin se kjo lëkundje vinte nga një planet gjigant, shumë pranë yllit të tij. Revista Nature, në ballinën e saj ku publikoi zbulimin, vendosi titullin: “Një planet në Pegas?”
Zbulimi habiti komunitetin shkencor dhe skepticizmi ishte i pranishëm, siç tregonte edhe pikëpyetja në titull. Një planet i tillë, gjigant dhe kaq afër yllit të vet, sfidonte çdo teori ekzistuese për formimin e planetëve. Edhe pse sinjali u konfirmua nga ekipe të tjera brenda disa javëve, dyshimet vazhduan për gati tre vjet, përpara se të përjashtoheshin përfundimisht.
51 Pegasi b nuk ishte vetëm planeti i parë i zbuluar jashtë sistemit tonë diellor që rrotullohej rreth një ylli si Dielli, por përfaqësonte një kategori të re planetësh – të quajtur më pas “Jupiterë të nxehtë” (Hot Jupiters).
Ky zbulim hapte derën për një revolucion të ri shkencor. Në 30 vitet që pasuan, janë kataloguar mbi 6,000 ekzoplanetë ose kandidatë për ekzoplanetë – një mori formash dhe madhësish që tejkalojnë çdo imagjinatë:
Jupiterë ultra të nxehtë me orbitë më pak se një ditë,
Botë që rrotullohen rreth dy yjeve njëherësh, si Tatooine në “Star Wars”,
Gjigantë gazi “super-puf”, më të mëdhenj se Jupiteri por me masë shumë më të vogël,
Zinxhirë planetësh shkëmborë, të mbledhur në orbita shumë të ngushta.
Zbulimi i 51 Pegasi b i dha autorëve një Çmim Nobel në vitin 2019, dhe forcoi idenë se shumica e yjeve mund të kenë sisteme planetare. Por, deri më sot, ende nuk është gjetur një sistem planetar që i ngjan tonit.
Kërkimi për një Tokë binjake – një planet me përmasa, masë dhe temperaturë të ngjashme me Tokën – vijon të jetë qëllimi kryesor i kërkuesve modernë si ne. Ndonëse ekspeditat tona nuk përfshijnë rreziqe fizike si ato të eksploratorëve të së kaluarës, ne vizitojmë observatorë të mahnitshëm mbi maja malore, shpesh në zona të largëta të botës.
Ne jemi pjesë e një konsorciumi ndërkombëtar të “gjuetarëve të planetëve”, që kanë ndërtuar dhe operojnë spektrografin Harps-N, i vendosur në Telescopio Nazionale Galileo, në ishullin piktoresk La Palma në Kanaritë. Ky instrument i avancuar kap dritën yjore që mund të ketë udhëtuar me shpejtësi 1.08 miliard km/h për dekada apo mijëvjeçarë, përpara se të ndalet në sensorët tanë.
Çdo sinjal i ri na çon më afër kuptimit të pyetjes së madhe: Sa të zakonshme janë sistemet planetare si i yni?
Dhe në sfond, mbetet gjithmonë mundësia që një ditë të zbulojmë një tjetër Tokë./BBC
