Shkencëtarët kroatë publikuan një punim përmbledhës “Cunamet meteorologjike: nga rreziku lokal në rëndësinë globale” në revistën Reviews of Geophysics, në të cilin përmblodhën njohuritë botërore rreth cunameve meteorologjik.
Banorët e shumë pjesëve të bregdetit kroat janë të vetëdijshëm për fuqinë e cunameve meteorologjike dhe dëmet që ato shkaktojnë rregullisht. Ngjarja më e famshme e tillë ndodhi më 21 qershor 1978 në Vela Luka, kur një valë baticash më shumë se 6 metra e lartë depërtoi thellë në port, përmbyti shtëpitë dhe shkaktoi dëme materiale.
Ndryshe nga cunamet klasike, valët e cunamit meteorologjik nuk shkaktohen nga tërmetet, por nga shqetësimet atmosferike që zhvillohen në shkallë të vogla hapësinore dhe kohore, dhe transferojnë energji në valë përmes rezonancës.
Rezonanca ndodh kur shpejtësia e shqetësimit, e shoqëruar nga kërcime të papritura në presionin e ajrit (deri në 10 hPa në dhjetë minuta) dhe shpërthime ere (deri në 20 metra për sekondë), i afrohet shpejtësisë së valëve të cekëta të detit, transmeton KosovaPress.
Valët e cekëta të detit ndikojnë në të gjithë kolonën e ujit, dhe shpejtësia e tyre varet nga thellësia – ato janë më të shpejta në ujëra më të thella dhe më të ngadalta në ujëra më të cekëta. Ndërsa i afrohen bregdetit dhe për shkak të rezonancës brenda gjireve dhe gjireve, lëkundjet mund të rriten deri në dhjetëfish.
Cunami meteorologjikë regjistrohen në gjire të shumta përgjatë bregdetit kroat. Gjiret që kanë një formë të zgjatur, të ngushtë dhe të mbyllur janë veçanërisht në rrezik, për shembull në Qytetin e Vjetër (Stari Grad) dhe Vrboska në ishullin Hvar, dhe Bakar, Ist dhe Loshinj i Vogël.
Cuname të ngjashme shkatërruese janë regjistruar në shumë zona bregdetare në të gjithë botën, siç janë ato në Ishujt Balearik, Japoni, Liqenet e Mëdha të SHBA-së, Gjirin Persik dhe përgjatë brigjeve të Australisë dhe Zelandës së Re.
Në punimin e ri, ekipi kroat përmblodhi njohuritë e botës rreth cunameve meteorologjike.
Parashikimet klimatike dhe të ashtuquajturat cunami planetare meteorologjike të rralla, siç është ai i shkaktuar nga shpërthimi i vullkanit Hunga Tonga-Hunga Ha’apai në vitin 2022, janë gjithashtu të përfshira.
Konkretisht, ky shpërthim krijoi valë të fuqishme shoku atmosferik që u përhapën me shpejtësi në të gjithë planetin, transferuan energji në sipërfaqen e oqeanit dhe shkaktuan lëkundje që u regjistruan mijëra kilometra nga vullkani.
Autorët theksojnë se kontributi i cunameve meteorologjikë në nivelet ekstreme të detit shpesh anashkalohet, megjithëse ato mund të jenë po aq të rrezikshme sa valët e stuhive që përmbytin qytete bregdetare si Venecia.
“Simulimet në një nga gjiret më të rrezikuara në Adriatik, Gjirin e Vela Lukës, të kryera nga Clée Denamiel dhe kolegët e tij, treguan se thellimi i pjesës së brendshme të portit në një thellësi prej pesë metrash do të rriste lëkundjet me rreth 20%, ose nga rreth një metër në rastin e një cunami meteorologjik sikurse ai që ndodhi në vitin 1978. Prandaj, kur ndërtohen valëthyes, marina, porte peshkimi, mbushet bregdeti dhe të ngjashme, është e nevojshme të bëhen simulime që do të tregojnë nëse ndërhyrjet e propozuara do ta rrezikojnë apo do ta mbrojnë portin”, shpjegon shkencëtari kroat Ivica Vilibiq.
Vilibiq mori pjesë në projektin evropian për modernizimin e rrjetit të matësve të baticës dhe instalimin e transduktorëve digjitalë matës që mundësuan zhvillimin e shkencës së cunamit meteorologjik.
“Vetëm disa javë pas instalimit të tyre, në qershor 2003, një cunami meteorologjik i fuqishëm goditi Adriatikun qendror dhe shkaktoi dëme të mëdha”, tha Vilibiq.
Instrumentet e reja më pas regjistruan të gjithë rrjedhën e një ngjarjeje të tillë për herë të parë.
“Kjo më inkurajoi t’i përkushtohesha hulumtimit të këtij fenomeni”, theksoi oqeanografi me bazë në Split, i cili vazhdon të punojë në kërkimin e cunamit meteorologjik, duke punuar në disa institute dhe përmes bashkëpunimeve të shumta ndërkombëtare.
