Çdo vjeshtë, pyjet dhe parqet shndërrohen në një mozaik ngjyrash që variojnë nga e verdha e artë në portokalli të ndezur e të kuqe të errët. Ky spektakël natyror është aq magjepsës, sa shpesh e marrim si të mirëqenë po,r pas tij fshihet një proces biologjik i ndërlikuar, që ndihmon pemët të mbijetojnë dimrin.
Kur drita bie, fillon transformimi
Në muajt e ngrohtë, gjethet janë të gjelbra falë klorofilit, pigmentit që ndihmon bimën të thithë dritën e diellit dhe ta shndërrojë në energji përmes fotosintezës. Por me ardhjen e vjeshtës, dita fillon të shkurtohet dhe temperaturat bien.
Pemët e kuptojnë se dimri po afron dhe fillojnë të kursejnë energji. Si pasojë, prodhimi i klorofilit ndalon, dhe pigmenti i gjelbër fillon të shpërbëhet. Ajo që mbetet janë ngjyrat e tjera që ishin gjithmonë aty, por të fshehura nën të gjelbrën dominuese.
Pigmentet që pikturojnë vjeshtën
Kur klorofili zhduket, shfaqen karotenoidet, pigmentet që i japin gjetheve ngjyrat e verdha dhe portokalli. Ato ndodhen në gjethe gjatë gjithë vitit, por bëhen të dukshme vetëm kur bima ndalon prodhimin e klorofilit.
Në disa pemë, si panjet dhe dushqet, krijohen edhe antosianinat, pigmentë që prodhohen posaçërisht në vjeshtë. Ato i japin gjetheve nuanca të kuqe, vjollcë apo rozë të ndezur.
Një strategji për mbijetesë
Ndryshimi i ngjyrës nuk është thjesht një spektakël estetik. Për bimët, është pjesë e një strategjie për mbijetesë.
Disa shkencëtarë besojnë se antosianinat ndihmojnë gjethet të mbrohen nga drita e fortë dhe i lejojnë bimës të rikuperojë më shumë lëndë ushqyese para se gjethet të bien. Të tjerë mendojnë se ngjyrat e kuqe mund të shërbejnë si sinjal mbrojtës, duke paralajmëruar insektet që pema është më pak e përshtatshme për t’u ushqyer.
Një cikël që përsëritet çdo vit
Në fund, kur pema ka thithur sa më shumë lëndë ushqyese nga gjethet, formohet një shtresë e hollë qelizash në bazën e tyre që i shkëput butësisht nga degët. Era e vjeshtës i rrëmben dhe ato bien, duke krijuar qilimin e bukur shumëngjyrësh në tokë.
Në pranverë, cikli rifillon dhe e gjelbra e re zë vendin e ngjyrave të arta, derisa vjeshta të rikthehet sërish.
Pra, misteri i gjetheve që ndryshojnë ngjyrë nuk është as magji, as rastësi, por një balancë e përsosur mes shkencës dhe bukurisë. Çdo vjeshtë, natyra na kujton me ngjyrat e saj se ndryshimi mund të jetë i bukur edhe kur nënkupton fundin e një cikli.
