Një yll i afërt sapo është kapur duke “shpërthyer në nerva” dhe kjo mund të ndryshojë gjithçka që dimë rreth potencialit për jetë në univers.
Për herë të parë, astronomët kanë vëzhguar një yll të afërt teksa lëshon një shpërthim të madh materiali të ngarkuar në hapësirë një eksplozion aq i fuqishëm sa mund t’u heqë atmosferën planetëve të afërt.
Shpërthimi, i njohur si nxjerrje koronale e masës (CME – Coronal Mass Ejection), u zbulua duke përdorur observatorin hapësinor XMM-Newton të Agjencisë Evropiane të Hapësirës (ESA) dhe teleskopin radio LOFAR, sipas një studimi të ri nga kërkues në mbarë Evropën.
Vëzhgimi i tyre, i botuar në revistën Nature, u jep shkencëtarëve një mënyrë të re për të studiuar se si yjet ndikojnë botët që i rrethojnë. Gjatë një CME, sasi të mëdha plazme nxirren nga shtresa e jashtme e atmosferës së yllit, duke përmbytur hapësirën përreth. Këto shpërthime nxisin atë që shkencëtarët e quajnë “moti hapësinor”, siç janë stuhitë diellore që mund të shkaktojnë aurora në Tokë dhe të gërryejnë atmosferat e planetëve të afërt.
Shpërthime të tilla yjore janë të zakonshme në Diellin tonë, por deri tani asnjë nuk ishte vërejtur drejtpërdrejt nga një yll tjetër. Astronomët kanë dashur të kapin një CME në një yll tjetër prej dekadash, sepse shpërthime të tilla mund të përcaktojnë nëse një planet mbetet apo jo i banueshëm. “Kjo punë hap një kufi të ri vëzhgimi për studimin dhe kuptimin e shpërthimeve dhe motit hapësinor rreth yjeve të tjerë,” tha Henrik Eklund, studiues në Qendrën Evropiane të Kërkimeve dhe Teknologjisë Hapësinore (ESTEC) në Holandë.
“Ne nuk jemi më të kufizuar në përpjekjen për të nxjerrë përfundime nga CME-të e Diellit për yjet e tjerë,” shtoi Eklund.
Ekipi kërkimor tha se zbulimi tregon se yjet më të vegjël mund të prodhojnë mot hapësinor edhe më të fuqishëm se Dielli ynë, dhe se aktiviteti i tillë i dhunshëm yjor mund të ketë një rol vendimtar në përcaktimin nëse planetët potencialisht të banueshëm mund të mbajnë atmosferat e tyre dhe të mbeten të aftë për të mbështetur jetën. Vëzhgimi i parë i konfirmuar i një shpërthimi yjor përtej Sistemit tonë Diellor ishte aq i fuqishëm sa mund të zhveshte atmosferën e çdo planeti në rrugën e tij, duke udhëtuar me rreth 2,400 kilometra në sekondë një shpejtësi që shihet vetëm në rreth një nga 20 CME-të e Diellit. Sipas studimit, shpërthimi ishte si mjaftueshëm i shpejtë ashtu edhe i dendur për të hequr plotësisht atmosferën e çdo planeti që orbitohej ngushtë.
Sinjal i fortë radio
Shpërthimi vinte nga një xhuxh i kuq, një lloj ylli shumë më i zbehtë, më i ftohtë dhe më i vogël se Dielli, me afërsisht gjysmën e masës së tij. Studiuesit thonë se ylli rrotullohet rreth 20 herë më shpejt dhe ka një fushë magnetike rreth 300 herë më të fortë. Shumica e planetëve të zbuluar në galaktikën tonë rrotullohen rreth yjeve të këtij lloji. Kur një shpërthim yjor shpërthen në hapësirë, ai krijon një valë tronditëse që dërgon një shpërthim valësh radio. Ekipi zbuloi një sinjal të tillë të shkurtër dhe intensiv nga një yll rreth 40 vite dritë larg, që konsiderohet afër sipas standardeve kozmike.
Shkencëtarët ishin të bindur se sinjali ishte shkaktuar nga një CME (Shpërthim i Masës Koronale). “Kjo lloj sinjali radio nuk do të ekzistonte nëse materiali nuk do të kishte dalë plotësisht jashtë flluskës së fuqishme magnetike të yllit,” tha Joe Callingham, një nga autorët e studimit dhe radioastronom në Institutin Holandez për Radio Astronomi (ASTRON).
Sinjali radio u zbulua duke përdorur teleskopin radio LOFAR, i cili ka stacione antenash në tetë vende evropiane, si edhe metoda të reja përpunimi të dhënash të zhvilluara nga studiues në Observatorin e Parisit.
Për të konfirmuar atë që po shihnin, ekipi përdori gjithashtu teleskopin XMM-Newton të ESA-s për të studiuar temperaturën, ndriçimin dhe rrotullimin e yllit në dritën me rreze X.
“Na duhej ndjeshmëria dhe frekuenca e LOFAR për të zbuluar valët radio,” tha David Konijn, një nga autorët e studimit dhe studiues në ASTRON. Pa XMM-Newton, gjetjet do të kishin qenë të vështira për t’u vërtetuar, shtoi ai. “Asnjë teleskop i vetëm nuk do të kishte mjaftuar na duheshin të dy,” tha Konijn. Ky teleskop ka vëzhguar universin që nga viti 1999. ESA thotë se ai vazhdon të luajë një rol kyç në studimin e ngjarjeve me energji të lartë.
Çfarë do të thonë këto gjetje
Shkencëtarët thonë se ky zbulim është i rëndësishëm për kërkimin e botëve të banueshme rreth yjeve të tjerë. Potenciali i një planeti për të mbështetur jetën varet pjesërisht nga largësia e tij nga ylli, ose nëse ndodhet brenda të ashtuquajturës “zonë të banueshme”, ku uji i lëngshëm mund të ekzistojë në sipërfaqe. Por kjo nuk mjafton.
Nëse një yll është veçanërisht aktiv dhe shpërthen shpesh me erupsione të fuqishme, çdo planet aty pranë mund të humbasë plotësisht atmosferën e tij, duke u kthyer në një shkëmb të thatë, edhe nëse ndodhet në zonën e duhur për temperaturë.
Ky zbulim gjithashtu pasuron kuptimin ekzistues për “motin hapësinor”, duke treguar se të njëjtat procese të dhunshme që formuan Sistemin tonë Diellor janë aktive në gjithë galaktikën, dhe mund të ndikojnë në planetë të tjerë.
