Më 17 nëntor 1944, në ditën që historia zyrtare e Shqipërisë e njeh si çlirimin e Tiranës, në prapaskenën e pushtetit të ri po shkruhej një realitet krejt tjetër. Ndërsa qyteti mbushej me flamuj dhe festime, Enver Hoxha i dërgonte Dali Ndreut, një prej komandantëve më të besuar, dy letra që sot lexohen si aktet themeluese të regjimit komunist.
Në letrën e parë, Hoxha urdhëronte që qytetet të përgatiteshin për festimet e 28 Nëntorit: të pastroheshin rrugët, të fshiheshin gjurmët e bombardimeve, të krijohej përshtypja e një normaliteti të ri e të qetë. Por menjëherë pas kërkesave për zbukurim, ai shtonte se duhej “pastruar” edhe shoqëria nga elementët e rrezikshëm, tradhtarët dhe kundërshtarët.
Për Enverin, zbukurimi i qytetit dhe filtrimi i popullsisë ishin pjesë e së njëjtës fotografi politike. Në letrën e dytë, dërguar po atë ditë dhe po Dali Ndreut, toni bëhet më i prerë. Aty urdhërohet organizimi i burgjeve dhe kampeve të përqendrimit, ku duhej të futeshin ballistët, zogistët, kundërshtarët politikë, dhe në thelb, kushdo që regjimi i ri e konsideronte të padëshiruar.
Ndreu nuk ishte thjesht marrës i këtyre urdhrave; ai ishte zbatuesi i drejtpërdrejtë, njeriu që duhej t’i shndërronte në realitet strukturat e para të ndëshkimit dhe kontrollit. Detaji më cinik i këtyre dokumenteve është udhëzimi i Hoxhës që dhuna të përdorej “me masë”, jo për arsye morale, por për të mos krijuar shqetësim mes popullsisë.
Duhej goditur, por pa prishur imazhin festiv të ditëve të para të pushtetit. Kështu, në të njëjtën ditë që Tirana kremtonte çlirimin, në zyrat e komandës partizane hartoheshin listat e para të internimeve, ndërkohë që qytetit i kërkohej të vishej me ngjyrat e festës.
Dokumentet e 17 nëntorit tregojnë se pushteti komunist nuk erdhi si festë pas lufte, por si strukturë e organizuar kontrolli që nisi pikërisht atë ditë, aty ku festa dhe frika u shkruan në të njëjtën dorë dhe brenda të njëjtit urdhër./vna
