Mbrëmja po zbriste e butë mbi shpatet e fshatit tim, si një dorë që ledhaton me heshtje, kur papritur, një zog i zi, i zi si nata pa hënë apo si mendim i rëndë që s’gjen dritë, u ul mbi dheun e butë poshtë shkrepave. Sytë e tij, si qymyr i ndezur, e ngulën një vështrim të gjatë mbi kreshta. Në sqepin e tij të lakuar a thua mbante një krrokamë që e lëshonte si një këngë të çuditshme e të frikshme. Tingujt e tij kumbonin thellë, si thirrje shpirtrash, si mallkim a fatkob i lashtë. Krau… krau… – një zë i ftohtë, i gjatë, që dukej sikur përshkonte jo ajrin, por shpirtin – një zë që dukej sikur zgjonte të vdekurit nga varret, dhe të gjallët i mbërthente me frikë.
Edhe sorrat u shpërndanë, gjarpërinjtë u futën nëpër gurë, minjtë u shdukën në vrimat e tyre. Shqipet që fluturonin lart u shtangën në ajër. Qentë pas gardheve nisën të angullinin, sikur të paralajmëronin dikë. Unë vetëm mendova me vete: Nuk dinë tjetër veç të lehin… Kjo natë nuk ishte si netët e tjera. Kjo natë kishte një plagë të fshehur në zemër.
Në anë të rrugës, aty ku bari ishte tharë e degët ishin zhveshur, dëgjova qyqen. Vajtonte gjatë, pa pushim, si grua e rënë në zi. Vaji i saj i hidhur jehonte nëpër livadhe. Por kur ajo pushoi, kur ajo heshti, sikur rraskapitej nga pikëllimi e lodhja, nisi të këndonte qokthi – e zërit të tij iu bashkua hutini që lëshonte klithjen e tij të tretur, të hollë, të humbur. Eh, ky shpendi i hijeve.
Im vëlla gjithmonë thoshte për të: “Ja nisi zogu i angullimës…” dhe nuk e duronte dot klithjen e tij të ftohtë. Thoshte se kënga e tij ishte si shpirt i trazuar që endet në qiell – e gjithë nata dukej si një kuvend i fshehtë, një këngë e lashtë që s’të thërriste me fjalë, por me dridhje.
Unë eca më tej, mes shkurreve ku xixëllonjat ndriçonin si sy të vegjël engjëjsh të humbur. Një bulkth sikur më tha: Mos e shkel barin… edhe kjo natë ka jetë. A nuk i sheh xixëllonjat që shkëlqenin në errësirë? Për dritën e tyre bota ka nevojë.
Mjegulla zbriste e ngadalshme mbi dushqe, mbi livadhe, mbi rrugën e ngushtë që më çonte në fshatin e gjyshërve. Ajo zbriste, e butë, e heshtur, si fryma e atyre që nuk janë më.
Aroma e manushaqeve më përqafon lehtë, e lagur nga vesa, u shpërnda në ajër, e butë por dhe e zymtë, e lamtumirë. Nuk e shihje lulen, por e ndjeje – dhe kjo ishte aroma e vendlindjes sime. Hëna u ngrit dalëngadalë përmbi mal, e brishtë, e qetë, si një vetull gruaje që buzëqesh përmes errësirës.
Nata u derdh në lugje dhe heshtja e saj përpiu çdo gjë. Fshati dukej sikur ishte tretur brenda gjirit të natës. Sa më shumë afrohesha shtëpisë, aq më shumë dukej se ëndrrat, rrëfenjat, tregimet – të gjitha kishin humbur diku në pyjet e mugëta. Bjeshkët u përkulën në heshtjen e tyre të lashtë. Kullat e gurta qëndronin krenare, por të heshtura, sikur mbanin brenda emrat e njerëzve që koha i kishte harruar.
I lodhur nga udha, u afrova ngadalë te shtëpia e gjyshes. M’u kujtua koha kur më jepte bukë misri me qerch, e flaka në vatër rritej krenare, duke ndriçuar fytyrën e saj të butë.
Para se të kaloja portën, dëgjova tingujt e një kitare që vinte nga kati i dytë i një kulle aty pranë. Një zë i bukur vajze që këndonte mallin e shpirtit, që e shoqëronte me ngadalësi të dhimbshme. Tingujt e zërit e gishtat e saj piknin kaltërsi në ajër, mendova, e ai zë aq i bukur sikur ka zbritur prej magjisë së zanave ndër lugje, i hollë, i brishtë, e fjalët e asaj kënge thurur si për dikë që po e pret. Për dikë që nuk ka mbërritur ende. Por jo për dikë që po ikën, por që do të vijë.
U ndala një çast dhe mendova: Sot këndojnë… por nesër… nesër do të dëgjohen vajet e nënave me zemër të çarë.
Dhe krejt papritur, në qiell, një yll i vogël ma bëri me sy. Sikur donte të më thoshte se jo çdo natë e errët sjell vetëm frikë. Ajo aty në katin e dytë të kullës këndon ndoshta një këngë si për ty – prandaj disa netë të kujtojnë se edhe kujtimet janë të gjalla.
Unë u ndala. Dëgjova. Frika kishte ikur, por më kishte pushtuar një ndjesi tjetër.
E kapërceva portën e gjyshes dhe trokita në derë, por kokën e mbaja mbrapa nga ajo melodi, që ia njihja dhe fytyrën, dhe tingujt. E dija mirë kush ishte. Ajo kishte qenë prej kohësh shkaku i prishjes së gjumit tim, apo i netëve pa gjumë.
Të nesërmen në mëngjes, telefoni ra. Ishte Mark Shtjefni. Zëri i tij vinte i ngjirur, i mpirë:
Ajo punë… është kryer, – më tha. – Dëgjo… ka vdekur babai i Klajdit.
S’thashë asgjë.
Thjesht pashë nga dritarja.
Matanë, në kullën përballë, ajo shkundte një mbulesë, por kur më pa u ndal, si të donte të më thoshte: Nga ke humbur?
Pas pak çastesh ra sërish telefoni dhe mua më kujtua sërish korbi që ishte ulur përsëri mbi shkrep. Eh, kisha menduar, ai gjithmonë vjen një hap para vdekjes. Si hije e heshtur që ecën një hap para vdekjes që merr njeriun, dhe krrokama e tij duket se rend pas frymës së fundit të jetës së atij që mbyllet.
Gjyshja thoshte:
Eh, bir… gjithnjë kur ai ulet e kokërrit atje mbi shkrep, të gjithë e dinë, edhe ata që nuk flasin me fjalë:
Dikush, diku, ishte thirrur nga vekja.
Korbi nuk gabon.
Sepse vdekja nuk gabon.
