Fundi i këtij viti shënon një moment të rëndësishëm për Këshillin Mbikëqyrës të Bankës së Shqipërisë, organin më të lartë drejtues të këtij institucioni.
Mandati i gjashtë anëtarëve të këtij Këshilli përfundon në muajin dhjetor. Kjo do të thotë se më shumë se gjysma e anëtarëve të Këshillit Mbikëqyrës do të ndryshojnë ose do të rinovohen.
Anëtarët e Këshillit Mbikëqyrës nuk mund të vazhdojnë të ushtrojnë funksionet e tyre pas përfundimit të mandatit dhe mungesa e tyre do të paralizonte vendimmarrjen e këtij organi.
Ligji “Për Bankën e Shqipërisë” kërkon që mbledhja e Këshillit Mbikëqyrës zhvillohet me praninë e më shumë se gjysmës së anëtarëve të emëruar, duke përfshirë praninë e kryetarit ose zëvendëskryetarit të Këshillit Mbikëqyrës.
Kjo nënkupton që, në rast se anëtarët e rinj nuk zgjidhen në kohë, Këshilli Mbikëqyrës i Bankës së Shqipërisë nuk do të ketë më kuorum për të marrë vendime. Pavarësisht këtij rreziku, procedurat për përtëritjen e Këshillit Mbikëqyrës dhe zgjedhjes së anëtarëve të rinj janë me vonesë.
Kuvendi i Shqipërisë, vetëm javën e kaluar, i shpalli zyrtarisht vendet e lira për tre prej mandateve që propozohen prej këtij institucioni. Ndërsa Këshilli i Ministrave ende nuk ka njoftuar zyrtarisht shpalljen e tre vendeve të lira.
Për më tepër, nuk është as hera e parë që procesi i plotësimit të vendeve të lira në institucionet rregullatore të tregut ka vonesa.
Këshilli Mbikëqyrës i Bankës së Shqipërisë u përball me një situatë të tillë pikërisht në vitin 2018, para zgjedhjes së anëtarëve që së afërmi u përfundon mandati.
Edhe në atë rast, numri i mandateve të përfunduara ishte gjashtë. Mosplotësimi në kohë i vendeve të lira e bllokoi për një kohë të shkurtër vendimmarrjen në Këshillin Mbikëqyrës.
Në disa periudha gjatë viteve të fundit, edhe Autoriteti i Mbikëqyrjes Financiare (AMF) ka vepruar pa një numër të plotë të anëtarëve të Bordit, madje në disa raste, edhe të anëtarëve ekzekutivë të tij.
BSH, përtërihet më shumë se gjysma e Këshillit Mbikëqyrës
Sipas ligjit “Për Bankën e Shqipërisë”, të gjithë anëtarët e Këshillit Mbikëqyrës zgjidhen dhe emërohen nga Kuvendi i Republikës së Shqipërisë.
Pesë anëtarë propozohen nga vetë Kuvendi, tre anëtarë propozohen nga Këshilli i Ministrave, ndërsa një anëtar propozohet nga Këshilli Mbikëqyrës.
Në muajin dhjetor përfundojnë mandatet shtatëvjeçare të gjashtë anëtarëve të Këshillit Mbikëqyrës, të zgjedhur në fund të vitit 2018. Pranë përfundimit të mandatit janë Zëvendësguvernatorja e Parë, Luljeta Minxhozi, dhe anëtarët jo ekzekutivë të Këshillit, Artan Hoxha, Edlira Luçi, Ridvan Bode dhe Suela Popa.
Në frymën e ligjit dhe në përputhje me vendimin për zgjedhjen e saj, është shpallur si i përfunduar edhe mandati i anëtares Violeta Staka.
Ligji “Për Bankën e Shqipërisë”, në nenin 48, pika 3, parashikon se “çdo vend vakant në Këshillin Mbikëqyrës do të plotësohet me emërimin e anëtarit të ri të Këshillit Mbikëqyrës… i cili e ushtron këtë funksion brenda afatit të mbetur të anëtarit që ka zëvendësuar”.
Violeta Staka u zgjodh në Këshillin Mbikëqyrës në dhjetor 2020, duke zëvendësuar anëtarin e shkarkuar nga Kuvendi, Arben Malaj.
Duke qenë se mandati i Arben Malajt duhet të përfundonte pikërisht në dhjetor 2025, sipas këtij interpretimi, edhe mandati i Violeta Stakës është vlerësuar i përfunduar.
Megjithatë, në këtë rast ekziston një precedent ku Kuvendi ka bërë një interpretim të ndryshëm dhe që i takon pikërisht Guvernatorit Gent Sejko.
Ai u zgjodh në Këshillin Mbikëqyrës në vitin 2015, në vend të ish-Guvernatorit, Ardian Fullani. Megjithëse mandati i Fullanit përfundonte në vitin 2018, Sejko u lejua të përmbushte një mandat të plotë 7-vjeçar, deri në vitin 2022, kur u rizgjodh për një mandat të dytë.
Luljeta Minxhozi, Artan Hoxha dhe Violeta Staka janë kandidatë të propozuar nga Kuvendi i Shqipërisë, ndërsa Edlira Luçi, Ridvan Bode dhe Suela Popa janë kandidatë të propozuar nga Këshilli i Ministrave.
Rrjedhimisht, Kryeministria dhe Kuvendi duhet të kryejnë edhe procedurat për përzgjedhjen dhe propozimin e anëtarëve të rinj.
Para përfundimit të mandatit të anëtarëve ekzistues, institucionet përkatëse duhet të shpallin vakancën dhe njoftimin publik për aplikime nga kandidatët e interesuar për postet e lira.
Një procedurë serioze e shpalljes, përzgjedhjes së kandidatëve, shqyrtimit dhe emërimit të tyre nga Kuvendi idealisht duhet kryhej në afate disamujore. Por, Kuvendi vetëm në datë 19 nëntor e shpalli vakancën, ndërsa Këshilli i Ministrave ende nuk e ka bërë diçka të tillë.
Rrjedhimisht, ekziston qartë rreziku që afatet për zgjedhjen e anëtarëve të Këshillit Mbikëqyrës të shkelen, ose i gjithë procesi të kryhet në mënyrë të nxituar dhe pa u dhënë hapësirat e duhura të gjithë profesionistëve të interesuar për të marrë pjesë në garë.
Ligji parashikon që kandidatët për anëtarë të Këshillit Mbikëqyrës duhet të jenë persona që gëzojnë ndershmërinë dhe pastërtinë morale, si dhe që kanë arsimin e lartë ekonomik ose juridik; përvojë profesionale në çështje financiare dhe bankare; kualifikime profesionale të profilit; përvojë pune mbi pesë vjet në administratën publike ose në institucionet financiare dhe bankare.
Sipas ligjit, funksioni i anëtarit të Këshillit Mbikëqyrës është i papajtueshëm me funksionin e punonjësit, administratorit dhe aksionarit, me pjesëmarrje ndikuese në bankën e nivelit të dytë ose në subjektet që licencohen nga Banka e Shqipërisë.
Afati i qëndrimit në detyrë për çdo anëtar të Këshillit Mbikëqyrës është shtatë vjet.
Njëkohësisht, Komisioni Kuvendor për Ekonominë, Punësimin dhe Financat ka shpallur edhe vendin e lirë për pozicionin e Inspektorit të Përgjithshëm të Bankës së Shqipërisë. Ky pozicion mbahet aktualisht nga Merita Bejtja, e cila e mori mandatin e saj pesëvjeçar në dhjetor 2020.
Inspektori i Përgjithshëm duhet të jetë ekonomist me arsim të lartë dhe të ketë punuar në sistemin bankar jo më pak se shtatë vjet.
Inspektori i Përgjithshëm drejton Departamentin e Kontrollit të Bankës së Shqipërisë, që ka për detyrë të ushtrojnë kontroll kontabël të brendshëm, si dhe të kryejnë kontrolle të brendshme periodike për administrimin dhe operacionet e Bankës së Shqipërisë, me qëllim që të sigurojnë mbarëvajtjen e zbatimit të ligjeve dhe të akteve nënligjore.
AMF, boshllëqe në Bord dhe “luftë” e brendshme
Një precedent i ngjashëm i vonesave në adresimin në kohën e duhur të përtëritjes së përbërjes së organeve drejtuese të institucioneve të pavarura ndodhi këtë vit edhe me Autoritetin e Mbikëqyrjes Financiare (AMF).
Këtë vit, institucioni shpalli të përfunduar mandatet e dy anëtarëve ekzekutivë të Bordit, Drejtorit të Përgjithshëm Ekzekutiv, Mimoza Kaçi, dhe nëndrejtorit, Merita Gurabardhi. Vetë përfundimi i mandateve ishte një proces që u shoqërua me disa paqartësi dhe kontradikta brenda institucionit.
Ligji “Për Autoritetin e Mbikëqyrjes Financiare” parashikon që, në rastin kur një anëtar i Bordit lirohet nga detyra para përfundimit të mandatit të tij ligjor, anëtari zëvendësues nuk mund të marrë një mandat të plotë, por duhet të përfundojë mandatin e nisur nga paraardhësi.
Në rastin konkret, zëvendësdrejtori i përgjithshëm, Merita Gurabardhi, e cila u emërua në Bord në korrik 2024, duhet të përfundonte mandatin e anëtarit që zëvendësoi, konkretisht Mimoza Kaçi (që, nga ana e saj, mori detyrën e Drejtorit të Përgjithshëm Ekzekutiv, duke përfunduar mandatin e ish-drejtorit, Ervin Mete).
Por, znj. Gurabardhi nuk e ka pranuar interpretimin e ligjit nga AMF-ja dhe ndërprerjen e mandatit të saj, duke u ankuar në Kuvendin e Shqipërisë.
Komisioni i Kuvendit për Ekonominë, Punësimin dhe Financat duket se i ka dhënë të drejtë dhe në rezolutën për veprimtarinë e AMF-së ka kërkuar nga Bordi i institucionit të marrë masat e nevojshme ligjore për konstatimin e pavlefshmërisë të veprimeve të kryera lidhur me mandatin e një prej anëtarëve të tij, duke respektuar pa asnjë pengesë, deri në fund mandatin e përcaktuar nga Kuvendi.
Vetë zëvendësimi i anëtarit të Bordit që mban detyrën e Drejtorit të Përgjithshëm Ekzekutiv pati vonesa dhe zvarritje.
Këshilli i Ministrave e shpalli njoftimin për vakancën e pozicionit që në muajin korrik, ndërsa në muajin shtator miratoi vendimin për propozimin në këtë detyrë të ish-zëvendësministres së Financave, Adela Xhemali.
Por, ky vendim nuk iu përcoll Kuvendit për miratim deri në fillim të muajit nëntor. Pritet që kandidatura e saj të shqyrtohet brenda fundit të këtij viti.
Megjithatë, situata e krijuar në AMF gjatë këtij viti ishte edhe rezultat i veprimit të vonuar të institucioneve që kanë përgjegjësinë të interpretojnë dhe qartësojnë mandatet ligjore të anëtarëve të organeve drejtuese të rregullatorëve të tregut, si dhe të zhvillojnë në kohë procedurat ligjore për rinovimin e këtyre mandateve.
Kjo nuk është hera e parë që ndodhin vonesa të tilla, megjithëse në rastin konkret, vonesat mund të justifikohen pjesërisht me zgjedhjet e përgjithshme dhe kohën e nevojshme për konstituimin e Kuvendit të dalë prej këtyre zgjedhjeve.
Edhe ASD pa drejtor
Një tjetër institucion i rëndësishëm që gjendet në kushtet e boshllëkut në drejtimin e tij, për shkak të përfundimit të mandatit të titullarit ekzistues, është edhe Agjencia e Sigurimit të Depozitave (ASD).
Mandati i drejtorit të mëparshëm ekzekutiv, Genci Mamani, përfundoi në korrik të këtij viti.
Duke qenë se për të ishte mandati i dytë drejtues 5-vjeçar, ai nuk kishte më të drejtë ligjore për rizgjedhje në krye të këtij institucioni. Në mungesë të një drejtori të zgjedhur, raportimi i ASD në Kuvendin e Shqipërisë këtë vit u krye nga zëvendësdrejtori i përgjithshëm, Martin Blushi.
Megjithëse kanë kaluar katër muaj nga përfundimi i mandatit të drejtorit të mëparshëm, drejtori i ri ende nuk është emëruar.
Sipas ligjit, Drejtori i Përgjithshëm i Agjencisë emërohet dhe shkarkohet nga Autoriteti Mbikëqyrës (Banka e Shqipërisë), me propozim të këshillit drejtues, për një mandat prej pesë vitesh, me të drejtë rizgjedhjeje jo më shumë se një herë, në bazë të treguesve të performancës në administrimin e Agjencisë.
