Burgu i Burrelit. 29 mars 1991. Ora kishte kaluar nëntën. Rregullat e regjimit të brendshëm nuk kërkoheshin më. Disa nga të dënuarit po bënin xhiro në oborr, disa të tjerë, të grumbulluar nga dy e nga tre vetë po pinin kafe. Unë e disa shokë të tjerë ishim shtrirë e po bisedonim. Dera e dhomës u hap. Kryetari i degës dhe prokurori të ndjekur nga disa policë, hynë të gjithë në dhomë duke biseduar e qeshur.
– Jepja ta lexojë vetë dekretin se Blloshmi nuk beson, – iu drejtua kryetari i degës prokurorit.
– Hë more Blloshm, po tani, me dekret, pranon të dalësh nga burgu, se ‘me kusht’ nuk pranove.
– Meqë s’ka kush t’më mbajë këtu, po pranoj të dal nga ky ferr, – iu përgjigja unë.
Ishim tetë veta që po liroheshim. U ndamë me shokët që mbetën aty. Hodha mbi shpinë një çantë me libra e, u drejtova nga dera e cila ishte e hapur. Përmes asaj dere isha futur para gjashtë vitesh, e përmes saj, po dilja në mbarim të një burgimi 15 vjeçar. U largova duke kthyer kokën pas, mendueshëm, sepse kisha lënë shokë që prisnin të liroheshin. Në një farë pike, pallatet dhe pemët e anës rrugës ma zunë pamjen e ndërtesës, dhe kështu u ndava prej këtij ferri, thuajse pa fort dëshirë… Në qendër të qytetit hipa në një makinë që kishte ngarkuar mineral. Shoferi, një mesoburrë, pasi më pa me vërejtje, m’u drejtua:
– Hë, të liruan para kohe apo mbushe dënimin?
– Pse, nga e kuptove që jam i burgosur? ia ktheva.
– Se mos je ti i pari që marr në makinë. Ju jeni të gjithë njësoj, keni të njëjtën pamje. Nga dy gjëra ju njoh; e para, nga koka e qethur, dhe ngjyra e zbehtë e lëkurës; e dyta, nga era që mbajnë rrobat tuaja. Era myk, ti nuk e ndien se je ambientuar me erën e mykut. Qesha dhe nuk fola. Kishte të drejtë. Pasi kishim bërë goxha rrugë, u ndalëm diku dhe më qerasi me kafe. Nxori paketën e cigareve e ma zgjati:
– Ndize!
– Jo, faleminderit, – thashë unë, – nuk e pi.
– Oh, sa mirë.
Mbasi ndezi një për vete, duke nxjerrë tym nga fyejt e hundës, vazhdoi:
– Ky, helm është po ja që se lë dot.
Ndaj të thyer të paditës arritëm në Durrës. Aty më gjeti një makinë tjetër dhe e porositi shoferin të mos më merrte para e të më ndalonte ku t’i thosha unë. Është i burgosur edhe as unë nuk i mora. Ka vuajtur shumë, prandaj ndihmoje si të mundesh për më tutje.
– Po, po, – ia ktheu ai, mos ki merak fare.
Nga biseda që bënë mes tyre e kuptova që ishin shokë të mi në idera, si kushdo që sheh punën e tij, e jo si parazitët e lig, që mbanin në këmbë këtë sistem. Më uroi rrugë të mbarë e fat dhe unë, ia ktheva me një gjest të dorës. Makina mori rrugën drejt Elbasanit. Kur arritëm në qytet, i kërkova shoferit të më çonte deri te stacioni i trenit dhe ai pranoi. Zbrita nga makina, u përshëndetëm me ngrohtësi. Një ndjenjë mirënjohje më kishte pushtuar tek shihja përsëri njerëz dashamirës. Ashtu i kënaqur, por edhe me një trishtim të fshehur për tërë fatkeqësinë kolosale që i kishte rënë për hise kësaj toke, trishtim që s‘ma merr mendja të më hiqet ndonjëherë, u afrova tek një grumbull njerëzish, që po prisnin në këmbë. I pyeta për orën e trenit dhe u largova. Fillova të eci nëpër stacion i vetmuar duke hedhur sytë rreth e rrotull. Çuditesha se si stacioni të ishte shkatërruar kaq shumë, pothuaj tërësisht. Xhamat e dritareve thyer kudo, porta hequr nga vendi dhe flakur në mes të sallës së pritjes. Njerëzit pengoheshin prej saj dhe kalonin përtej, duke sharë nëpër dhëmbë. Llambat mungonin dhe çdo gjë ish e mbuluar nga errësira. Mbrëmja kishte rënë e i vetmi ndriçim ishte ai i llambës së punonjësit të stacionit. Me atë në dorë, ai bënte vajtje ardhje përgjatë shinave. Kishte kaluar orari i mbërritjes së trenit, dhe ai shikonte orën herë pas here. Njerëzit lëviznin nëpër errësirë duke sharë sistemin dështak që i kishte shfrytëzuar gjer në palcë e i kishte lënë fukarenj. Mllefi dhe urrejtja e grumbulluar në vite shfryhej ngado. Mua më bëhej qejfi, por më vinte dhe inat pse kaq me vonesë. Papritmas në horizont u duk një dritë e mekur që sa vinte e zmadhohej. Masa e zezë e lokomotivës u nda nga errësira, lëshoi një fishkëllimë shurdhuese dhe erdhi u ndal aty. Hipëm duke shtyrë njëri tjetrin, ishte e vështirë të orientoheshim nëpër vagonë nga mungesa e dritave. Xhamat ishin, edhe këtu, komplet të thyer, kurse ndenjëset të shqyera; vetëm skeleti i hekurt u kishte ngelur. Pritëm gjatë ashtu të ngjeshur, derisa u dëgjua fërshëllima e bilbilit që u shoqërua me kërcitjen e vagonëve. Më në fund treni u nis. Bashkë me zhurmën rënkuese të rrotave na çirrte veshin dhe ulërima e sirenës. Pak, pasi u nisëm, u duk faturino me fener në dorë të cilin ia afronte në fytyrë çdo personi për të kontrolluar biletat. Të gjithë pasagjerët në këmbë, përveç ndonjërit shtrirë. Isha mbështetur pas një grumbulli hekurash dhe me njërën dorë mbahesha që të mos përplasesha me të tjerët; me dorën tjetër mbaja çantën me libra. I thashë fatorinos stacionin ku do të zbrisja. Ajo m’u kthye e më pyeti:
– Pse more ti, nga vjen që s’e ditke stacionin e Qukësit, apo s’ke hipur asnjëherë në tren?
– Jo, po s‘po orientohem dot nga errësira, iu përgjigja unë. Prandaj ajo, sa herë që ndalonte treni, bërtiste, – hajde Librazhdi, ose – ata të Hotolishtit të zbresin, Xhyra arritëm… e kuptova që stacioni im po afrohej. Ndeva veshin mes zhurmave për të dëgjuar zërin e faturinës kur të thërriste edhe për ne të Qukësit. Nuk mund ta përshkruaj drithërimat dhe gëzimin që më përshkonin. Madje, lot më rridhnin faqeve dhe mundohesha t’i fshija me kurrizin e dorës.
QUKËS, ORA 11 E NATËS
Treni u ndal. Shpejtova të dal pas disa njerëzve që, edhe ata, nguteshin të zbrisnin. Nga tronditja zbrita në krahun e kundërt. Prita në errësirë sa u largua treni dhe iu afrova një drite që fekste në një dritare të shkatërruar. I fola personit të ulur pranë saj që kollitej e pështynte.
– Mirëmbrëma!
– Mirëmbrëma, – ma ktheu ai duke rënkuar.
Kur i kërkova se nga mund të dilja te xhadeja kryesore që të çon në Qukës dhe si të orientohesha pastaj për rrugën e fshatit, ai, po zgjaste fenerin drejt meje, më pyeti gati me arrogancë:
– Pse more, nga je ti që nuk e ditke rrugën për të zbritur në Qukës?
– Ja këtej, – iu përgjigja – nga Bërzeshta.
– Nga Bërzeshta? Po të ishe andej nga thua, nuk do më pyesje për rrugën – ma priti.
– Ëhë… a po shkon mik? Po ku do vesh more? Pse kaq vonë? “Vazhdoka hetuesia te kjo krahina ime”, – thashë me vete, dhe në fakt, kur i thashë se do të shkoja në shtëpi, ai nuk më besoi.
– Mos ki merak – më tha, – shko ku të duash, nuk të raportoj.
E pashë që nuk bindej që isha vendali, prandaj e mbylla duke i thënë “natën e mirë”.
– Natën e mirë, natën, po nuk më the se, ku do të shkoje në Bërzeshtë! Vazhdova rrugën pa i kthyer përgjigje. Ecja në terr duke u mbështetur në një shkop që ia shkula një gardhi rrugës. Me pak mundim e gjeta xhadenë. Tani rruga më dukej shumë e lehtë.
Doja të mbërrija sa më parë në shtëpi, jo vetëm nga malli si e të malluarve normalë, kurbetlinjve, njerëzve të punës, por me një sfidë të egër që i shtohej mallit. Sfidë e atyre që kanë punuar nën kërbaç. Mundimet e mëdha të tërhiqkan më shumë se kënaqësitë, mendova. Ja, pas 15 vjetësh më çonin këmbët atje ku na e kishin nisur gjëmën. Isha 25 vjeç kur ika. Po kthehesha 40, i thinjur por i gjallë, i zgjidhur duar e këmbë! Kisha nja dy punë për të bërë, që nuk prisnin asnjë minutë. Por, me sa kuptoja, do ta kisha erën përsëri kundra. Ata që më liruan, mos të më gënjejë mendja se rrinë duar lidhur. U ula mbi një gur kilometrazhi e po mendoja: sepse s‘më besohej që nuk do t‘i gjeja ata të dy në fshat. Qëndrova gjatë ulur te ai gur, dhe isha mësuar me errësirën. Por edhe me mungesën e tyre, po, po, duhej ta ndaja mendjen. Askush nuk më kaloi pranë. Megjithatë, zhurma e Shkumbinit dhe valët që përplaseshin në brigjet e shkëmbit më sollën përsëri Vilsonin në shpirt, dhe marazin që vetëm atij i takonte poezia kësaj nate dhe i ishte mohuar. Askush tjetër s‘mund ta shijonte si ai, me shpirtin e tij soditës. E kuptoja, si vëlla i tij këtë dëshirë, edhe distancën time prej tij, pra dhe të ardhmen që më takonte, nga e cila nuk shmangesha dot. Një zë i brendshëm më thoshte “ngrehu se atje, n‘atë shtëpi edhe ata të dy po të presin”. U ngrita. Dhëmbët më kërcisnin, balli më kishte djersitur. Hodha çantën mbi supe dhe u nisa me ato mendime, që gati i flisja me vete. Bëra një copë udhë dhe mbas afro një kilometri e pashë veten mes disa godinave njëkatëshe. Njëra prej tyre ndriçohej nga një llambushkë e rrethuar nga pezhishkat e merimangës. Trokita në derë. Ata flisnin me zë të lartë.
Shtyje! – m’u përgjigj një zë gruaje.
Hyra brenda. Dy persona bisedonin, gruaja në banak, një burrë përballë saj, në këmbë te kjo Zyrë e postës, të nxirosur nga harxhimi i kohës. Nga veshja burri ishte copë-copë, plus rrobat i vinin era djersë, i parrojtur dhe i pakrehur prej ditësh, por mbante pushkë. Pinte duhan dhe sa herë e thithte cigaren, tok me tymin, lëshonte një flakë jeshile. Sytë të zgurdulluar prej kollës sa s’po i dilnin nga vendi.
– Mirëmbrëma, – u thashë
Gruaja nga matanë banakut nuk më foli, veç më shikonte. Burri me dyfek mundohej i ngrati të pushonte kollën që s‘e linte të më kthente përshëndetjen. Bile përplaste këmbët në çimenton e zezë sipas ritmit të saj. Pasi pështyu cigaren me forcë në tokë duke pyetur nëse mund të bëja një telefonatë. M’u tek aty për aty, për konsum të tyre, se gjoja do të telefonoja në adresën ku po vija.
– Oh, nuk punon, – ma ktheu ajo – është prishur.
Më pyetën se nga vija dhe se ku do të shkoja. Por, unë, mezi e mbajta të qeshurën dhe u them kot:
– Në Sopot, – duke mbajtur për vete mendimin që s‘po gjej më këmbë asgjë nga fitoret e socializmit.
– Uaa…. është shumë larg, more. Pastaj është natë dhe ti je vetëm. Mban shumë orë. A nuk ke ku të rrish sonte? Se për 3-4 orë gdhin. Udha heq më mirë ditën. Do të hanë ujqërit natën.
– Jo, jo, – ua ktheva, – do të rri tek një mik në Bërzeshtë. Kam një mik aty.
– Epo mirë atëherë, se ku do të mbytesh në këtë errësirë.
– Po te kush more, se unë prej andej jam? – tha ai me pushkë.
– Tek Blloshmët.
– Ore, e di ti që ata janë kulakë dhe kanë qenë në internim?- më pyeti burri.
– Megjithatë, tani është kohë rrëmujash e s’merr vesh njeri se ç’bëhet. Një djalë e kanë në burg, një tjetër të pushkatuar, një tjetër nga shtëpia e tyre ka vdekur në burg. Ai ishte burrë i lartë, xha Hasani. Janë shumë njerëz të mirë po e hëngrën kot. Kështu u ka vajtur atyre, njeri del nga burgu, shtinë tjetrin. Ç‘e pyet! Janë familja më e mirë, por qeveria i shkatërroi. Hajde pra, se kemi një copë udhë për të bërë bashkë. Nisemi. Unë tani sa lashë turnin. Jam roje këtu, marr një rrogë…
