Tenderi i projektimit, konsulencës dhe ndërtimit të Portit të Ri në Porto Romano ka hyrë në një gropë të zezë korrupsioni, dallohen qartë ndërthurja klienteliste e qeverisë dhe konkretisht dyshes Balluku-Rama me operatorët ekonomikë. Organizimi i këtij tenderi është pjesë e një mashtrimi të madh që nis me shkatërrimin e Portit të Durrësit duke ja falur një kompanie arabe rreth 82 hektarë tokë, duke lënë Shqipërinë pa portën kryesore në Adriatik. Në dispozicion të fazës së parë do të hidhen rreth 400 milionë për ndërtimin e këtij porti, ndërkohë vetëm për konsulencën dhe projektin janë hedhur rreth 22 milionë euro.
Në numrin e parë bëmë një përshkrim të cekët si u mor projekti nga holandezë në bashkëpunim me një klient të qeverisë Rama, i cili është i lidhur me Belinda Ballukun nëpërmjet tenderëve dhe kontakteve të ndryshme që e nxjerrin përfitues të shumë tenderëve në sektorin që “ Lubia e korrupsionit’ drejton. Konsulenca e tenderimit është një shpikje e sajuar nga Edi Rama për të hedhur një thes me lekë të taksapaguesve shqiptarë në duar të një kompanie të huaj, e cila është dhe përfituesja e projektit të Portit me vlerë të tenderuar 9.5 milionë euro dhe kontraktuar me vlerë 1.145.354.372,96 leke pa tvsh. ( si e shtoi vlerën Balluku të kësaj kontrate nga tenderim do e sqarojmë ditët në vijim).
Detajet
Nëpërmjet një procedure top secret qeveria shqiptare autorizon APD që të nënshkruajë një kontratë me Royal Haskoning DHV, pa vlerë për konsulencën që kjo do i bëjë konsulencës së tenderimit të Portit të Ri, shuma sekret, kontrata sekret, informacione zero dhe gjithçka në errësirë të plotë transparence. Përflitet për një portofol 12 milionë euro, dhe këto para janë dhuruar nën justifikimin interesa strategjike. Qeverisje monstruoze që luan me paratë e shqiptarëve duke grabitur pa një dokument apo qoftë dhe një proces verbal. Ndryshe nga tuneli i Llogarasë ku u vodhën 50 milionë euro me tender fiktiv, këtu nuk kemi tender fare vetëm një VKM të Edi Ramës që urdhëron APD ti japë ca para holandezëve se i duhen për një punë strategjike.
Për të vazhduar më tutje me procedurat mund të vëmë re se, vendimi i Këshillit të Ministrave nr. 427, datë 26 qershor 2024, për autorizimin e Autoritetit Portual Durrës që të negociojë drejtpërdrejt dhe të lidhë marrëveshje konsulence me Royal Haskoning DHV, është një nga rastet më të debatuara dhe ka zbardhur shkeljen e parimeve të konkurrencës dhe barazisë në prokurimet publike. Ky vendim, i mbështetur formalisht në nenin 100 të Kushtetutës dhe nenin 52 të ligjit nr. 16/2024, i cili ndryshon ligjin nr. 162/2020 “Për prokurimin publik”, autorizon një kontraktim të drejtpërdrejtë “me emër” për një subjekt të vetëm, duke eliminuar garën e hapur dhe duke vendosur konsulentin e zgjedhur në qendër të proceseve të konkurrimit dhe kontraktimit.
Teksti zyrtar thotë se APD autorizohet të negociojë drejtpërdrejt dhe të lidhë marrëveshje konsulence me “Royal Haskoning DHV” për një fushë “me interes strategjik” që përfshin “proceset e konkurrimit, kontraktimit, ndërtimit dhe mbikëqyrjes” së portit të ri në Porto Romano. Vendimi vendos edhe kufizim kohor: autorizimi “qëndron në fuqi jo më shumë se 3 vjet nga hyrja në fuqi e ligjit nr. 16/2024” Ky konfigurim është i rrezikshëm sepse prek vetë mekanizmat që garantojnë trajtimin e barabartë të operatorëve ekonomikë dhe konkurrencën e ndershme.
Skandali
Kushtetuta e Republikës së Shqipërisë në nenin 11 garanton sistemin ekonomik të tregut të lirë dhe konkurrencën e ndershme, ndërsa neni 18 sanksionon barazinë para ligjit pa diskriminim ekonomik. Ligji nr. 162/2020 për prokurimin publik në nenin 3 përcakton parimin e trajtimit të barabartë dhe konkurrencës së ndershme, ndërsa nenet 6 dhe 7 kërkojnë kushte të njëjta për pjesëmarrje dhe kritere të barabarta për të gjithë operatorët.
Ligji nr. 9121/2003 për mbrojtjen e konkurrencës ndalon abuzimin me pozitën dominuese dhe marrëveshjet që kufizojnë konkurrencën. VKM 427 bie ndesh me këto dispozita sepse përzgjedh “me emër” një subjekt të vetëm, eliminon garën e hapur dhe vendos konsulentin në rolin e “gatekeeper” të konkurrimit, duke krijuar rrezik të qartë për deformim të tregut. Ky është një konflikt klasik interesi: subjekti që harton rregullat e garës mund t’i përshtasë ato për të favorizuar aktorë të caktuar. Në standardet e Bashkimit Europian, sipas Direktivës 2014/24/BE, kontraktimi i drejtpërdrejtë lejohet vetëm në raste të kufizuara si emergjenca, ekskluziviteti teknik ose siguria kombëtare. VKM 427 nuk përmbush asnjë nga këto kritere dhe përzgjedhja “me emër” e një konsulenti për një projekt strategjik është devijim i rëndë nga praktikat e prokurimit transparent dhe konkurrues.
Pazar në tavolinë
Akuzat publike e kanë forcuar perceptimin e një vendimi të paligjshëm dhe të motivuar nga klientelizmi. Media ka raportuar se kontrata e dhënë pa tender ka vlerë rreth 12 milionë euro, duke e cilësuar si “pazar në tavolinë” dhe si një rast ku shteti shqiptar prokuroi një kontratë të majme mbikëqyrjeje pa garë. Ish-zv/komandanti i Forcave Detare, Artur Meçollari, e ka quajtur projektin e Porto Romanos një aferë korruptive, duke theksuar se tenderat paraprakë kanë dështuar dhe se ideja e portit u krijua për të lehtësuar interesa private në Durrës. Raportime të tjera tregojnë se konsulenti Royal Haskoning DHV ka udhëhequr fazën e parakualifikimit në tenderin gjigant prej 393 milionë eurosh, ku disa konsorciume ndërkombëtare u skualifikuan dhe vetëm dy kompani u kualifikuan për fazën finale.
Ky rol i konsulentit në vetë procesin e konkurrimit është parë si problematik dhe si konflikt interesi, sepse konsulenti që harton dokumentet dhe kriteret e tenderit ka ndikim të drejtpërdrejtë në rezultatin e garës. Pasojat e këtij konfigurimi janë të shumëfishta. Ekonomikisht, mungesa e konkurrencës sjell çmime më të larta dhe kushte më pak të favorshme për shtetin. Ligjërisht, vendimi cenon nenin 3 të ligjit për prokurimin publik dhe nenin 18 të Kushtetutës. Institucionalisht, krijon humbje besimi te transparenca e prokurimeve publike. Politikisht, prodhon një imazh të mungesës së barazisë dhe të favorizimit të subjekteve të caktuara. Raportimet për vlera të larta e shtojnë dyshimin për abuzim, edhe pse shuma e saktë duhet verifikuar në kontratën e APD.
Fakt i sigurt mbetet se VKM autorizon lidhjen e marrëveshjes dhe vendos bazën për një shpenzim të madh publik pa garë. Në përfundim, VKM nr. 427/2024 është një akt që formalisht mbrohet nga ligji nr. 16/2024, por materialisht cenon parimet kushtetuese të konkurrencës dhe barazisë. Përzgjedhja “me emër” e Royal Haskoning DHV është diskriminim i drejtpërdrejtë, negocimi i drejtpërdrejtë pa garë është shkelje e ligjit për prokurimin publik, dhe roli i konsulentit në vetë proceset e konkurrimit krijon një konflikt interesi që minon besueshmërinë e sistemit. Akuza për kontratë pa tender me vlerë 12 milionë euro dhe për “pazar në tavolinë” e forcojnë bindjen se ky vendim nuk është thjesht një përjashtim ligjor, por një rast i qartë ku barazia dhe konkurrenca janë të cenuara. Ky është një rast ku forma ligjore përdoret për të justifikuar një cenim material të parimeve themelore kushtetuese, duke krijuar një rrezik të parashikueshëm për diskriminim dhe deformim konkurrence në kontraktimet publike./sot
