Norvegjia është bërë një nga vendet më të pasura në botë falë naftës. Fondi i saj sovran, i njohur si Fondi i Pensionit të Qeverisë (GPFG), i themeluar në vitin 1990 me të ardhurat nga nafta dhe i drejtuar sot nga bankieri i pasur e koleksionisti i artit Nicolai Tangen, ka një vlerë rreth 1.4 trilion paund. Ky është investitori më i madh në botë, me pjesëmarrje në rreth 8,500 kompani në 69 vende.
Zyrtarisht, Norvegjia mbron një politikë të jashtme të bazuar në të drejtat e njeriut, dhe fondi i naftës duhet të respektojë udhëzime etike, duke shmangur investimet në kompani që shkelin ligjin ndërkombëtar apo kontribuojnë në krime lufte. Por pas 7 tetorit 2023, kur ndodhën sulmet e Hamasit dhe Izraeli nisi bombardimet masive në Gaza, GPFG ka rritur me 66% investimet në kompani izraelite, duke i menaxhuar ato përmes tri shoqërive investuese në Izrael, njëra me lidhje direkte me ministrat e qeverisë izraelite.
Raportuesja speciale e OKB-së për Palestinën, Francesca Albanese, paralajmëroi se Norvegjia po bëhej një nga burimet kryesore evropiane të financimit për pushtimin izraelit. Në prill 2024, ajo theksoi rrezikun e bashkëfajësisë me shkeljet e ligjit ndërkombëtar. Ministri i Financave, Jens Stoltenberg, ish-Sekretar i përgjithshëm i NATO-s, e hodhi poshtë këtë kritikë, por presioni nga OJQ-të norvegjeze u shtua.
Në qershor, organizata Historians for Palestine publikoi një raport 118-faqësh ku dokumentonte investimet norvegjeze në kompani izraelite të lidhura me masakrat në Gaza. Mes tyre ishte Bet Shemesh Engines, që furnizon pjesë për avionët luftarakë F-15, F-16 dhe helikopterët Apache të forcave ajrore izraelite, si dhe Next Vision Stabilized Systems, prodhues i kamerave për dronët që bombardojnë Gazën. Në kulmin e raportimeve për mbi 20 mijë palestinezë të vrarë dhe akuzave për gjenocid, fondi shtoi aksionet e tij në këto kompani, duke përfituar nga rritja e çmimit të aksioneve.
Standardet e dyfishta
Opozita e majtë në Norvegji prej vitesh kërkon tërheqjen e plotë të fondeve nga Izraeli. Por shumica parlamentare në qershor e rrëzoi këtë kërkesë, me argumentin se nuk duhet të ketë “ndërhyrje politike” në vendimet e investimeve. Megjithatë, vetëm katër ditë pas pushtimit rus të Ukrainës në vitin 2022, qeveria norvegjeze dha urdhër që fondi të hiqte çdo investim nga Rusia.
Pra, kur bëhet fjalë për Moskën, politika është në krye. Por për Izraelin, interesi financiar duket më i rëndësishëm.
Nga skandali mediatik te presioni publik
Vetëm këtë korrik, kur gazeta konservatore Aftenposten publikoi të dhëna mbi investimet norvegjeze në Bet Shemesh, çështja u kthye në skandal të plotë politik. Pas presionit, kryeministri Jonas Gahr Støre njoftoi se GPFG do të tërhiqet nga 17 kompani izraelite, përfshirë Bet Shemesh Engines, dhe se fondet nuk do të menaxhohen më nga kompani investimi në Izrael. Por ai e përjashtoi mundësinë e një tërheqjeje të plotë.
Megjithatë, raportimet vijojnë: së fundmi është zbuluar se fondi zotëron aksione edhe në dy banka izraelite që financojnë kompaninë e armëve Elbit Systems, kompani nga e cila Norvegjia u tërhoq në vitin 2009 për shkak të shkeljeve të ligjit ndërkombëtar.
Një krizë morale dhe politike para zgjedhjeve
Norvegjia e ka shpallur veten si “shembull moral” në Evropë, duke qenë ndër të parat që njohu shtetin e Palestinës në vitin 2024. Por tani, skandali i fondeve të naftës po sfidon imazhin e saj si kampione e të drejtave të njeriut.
Sipas sondazheve, shumica e qytetarëve kërkojnë tërheqjen e plotë të fondeve nga Izraeli. Me zgjedhjet e përgjithshme më 8 shtator, çështja e Gazës po kthehet në një pikë kthese politike:
Qeveria qendër-majtë mbron vazhdimin e investimeve në Izrael.
Opozita e djathtë kërkon rritje të tregtisë me Izraelin, duke injoruar akuzat për gjenocid.
E majta radikale këmbëngul për tërheqje të plotë të fondeve.
Nëse politika e jashtme do të bëhet çështja kryesore e votës, Partia e Punës rrezikon ndëshkim të ashpër.
Por pyetja e madhe mbetet: a do të lejojë Norvegjia që pasuria e saj kombëtare të ndërtohet mbi gjakun e Gazës?/ Artikull i The Guardian, opinion nga Sindre Bangstad
