Historia e Shqipërisë në shekullin XX është e mbushur me figura të ndritura që, ndonëse jetuan në kohë të vështira, arritën të lënë gjurmë të pashlyeshme në kujtesën kolektive.
Një prej tyre është Qemal Draçini, intelektual, mësues, atdhetar dhe përfaqësues i një brezi që kërkoi me këmbëngulje një Shqipëri të arsimuar, demokratike dhe të lirë. Por ëndrra e tij, si ajo e shumë të tjerëve, u ndërpre dhunshëm nga diktatura komuniste, që nuk e toleroi fjalën ndryshe, mendimin kritik dhe njerëzit që nuk i nënshtroheshin verbërisht sistemit. Qemal Draçini ishte kritik, studiues, publicist, lëvrues i poezisë e i prozës dhe mësues shqiptar. Lindi në Shkodër më 6 mars të 1922 në lagjen “Rus i Vogël”, i biri i Kasëmit dhe i Sanies. Shkëlqeu si nxënës në Gjimnazin e Shkodrës, ku dhe kaplohet nga idetë komuniste që nisën të shpërndaheshin nga Skënder Luarasi kur u vendos si drejtor i konviktit “Malet tona”. Në moshën 16- vjeçare u dënua me 6 muaj burgim politik, 1938-’39.
Dy vjet më pas u burgos nga regjimi fashist në Mbreshtan se dallohej për shoqërimin me Qemal Stafën dhe Emin Durakun. Kreu vitin e parë të studimeve universitare në Padova për jurisprudencë, por kaloi në vitin e dytë për letërsi dhe gjuhë italiane në Firence ku edhe u laureua (e dhënë nga nipi i tij). Më 1945, punoi si mësues i letërsisë, ekonomisë politike dhe drejtësisë në Tiranë në institutin “Donika Kastrioti” e Shkodër në Gjimnaz, më vonë në Ministrinë e Arsimit e Kulturës për hartimin e teksteve shkollore me Aleksandër Xhuvanin, Dhimitër Shuteriqin e Sterjo Spassen. U arrestua më 1946 mbas lëvizjes së Postribës prej nderimit që gëzonte si një ndër intelektualët e kohës, por edhe pse i kishte braktisur “mëkatet e rinisë”. Vdiq në burg nga torturat më 10 tetor 1947.
Dosjet e deklasifikuara të operacionit BGFIEND përcjellin se Qemali preu damarët mbasi pa dëshminë e shkruar me gjak të Musine Kokalarit. Pjesa më e madhe e veprës së tij u dogj e u asgjësua nga regjimi: familja e tij mundi të shpëtojë fare pak pjesë të kësaj vepre, e cila u botua më 1995 nga Muzeu Historik i Shkodrës me titullin Era. Më 1992, Presidenti i Republikës e dekoroi me medaljen “Martir i Demokracisë”. Më 2008, Këshilli Bashkiak i Shkodrës i dha titullin “Qytetar Nderi”.
PËRPLASJA ME DIKTATURËN
Qemal Draçini ishte pjesë e brezit të rinisë shkodrane të viteve ‘30–‘40, që u formua me idealet e rilindësve dhe frymën e pavarësisë kombëtare. Studioi për letërsi e filozofi dhe që herët nisi të angazhohet si mësues dhe kontribuues në shtypin e kohës. Ai ishte një nga përfaqësuesit e një shoqërie të etur për dije dhe emancipim kulturor, në një Shqipëri që ende po përpiqej të dilte nga prapambetja dhe izolimi. Qemal Draçini ishte njohës i mirë i gjuhëve të huaja, letërsisë klasike dhe bashkëkohore dhe një njeri me botëkuptim perëndimor, që e shihte arsimin dhe kulturën si rrugën e vetme drejt përparimit. Qëndrimet politike dhe përplasja me diktaturën Pas Luftës së Dytë Botërore, Shqipëria ra në duart e një regjimi komunist totalitar që nuk toleronte asnjë formë opozite, mendimi të lirë apo kritike. Shumë prej intelektualëve të formuar para luftës, përfshirë edhe Qemal Draçinin, nuk pranuan të rreshtoheshin politikisht me regjimin. Ata e kuptonin se pushteti i ri ishte i dhunshëm, ideologjikisht i mbyllur dhe kundër lirisë së individit. Qemal Draçini nuk ishte pjesë e ndonjë partie politike të organizuar, por idealet e tij demokratike, shkrimet me tone kritike dhe ndikimi në rrethin shoqëror e bënë atë të padëshirueshëm për regjimin. U konsiderua si “reaksionar”, “armik i klasës” dhe “element i rrezikshëm për rendin e ri”.
ARRESTIMI DHE DËNIMI
“Shpejt do ta kena radhën na!”. Sipas dëshmive kështu është shprehur Qemal Draçini në Shkodër, kur panë intelektualët që po arrestoheshin nga Sigurimi. Qemal Draçini shkruante reflektime shumë personale, për shqetësimet e tij, për perceptimet e klimës politike, frikën që intelektualët e rinj të arrestoheshin, dhe për vetëdijen se mund të ishte në radhët e ardhshme të përndjekurve. Dhe vërtet erdhi edhe radha e atij si shumë intelektualë të tjerë në Shqipëri. Në vitin 1946 Qemal Draçini u arrestua nga Sigurimi i Shtetit nën akuza të zakonshme për kohën: propagandë kundër pushtetit popullor, ndikim armiqësor mbi rininë dhe përhapje të ideve perëndimore. Në të vërtetë, krimi i vetëm i tij ishte refuzimi për të heshtur, për të qenë konformist dhe për të pranuar diktatin ideologjik të partisë. Procesi gjyqësor ishte, si shumë të tjerë në atë kohë, një farsë politike. Pa prova të qarta, pa mbrojtje reale ligjore, Qemal Draçini u dënua me burg të gjatë dhe punë të detyruar në kampet e internimit dhe ndërtimit, ku qëndroi për shumë vite në kushte çnjerëzore.
Ai u mbajt në burgjet e tmerrshme të Spaçit, Burrelit dhe Tiranës, bashkë me dhjetëra e qindra intelektualë të tjerë që e ndanin të njëjtin fat – dënimin për “krimin” e të menduarit ndryshe. Gjatë viteve të burgut, Qemal Draçini përjetoi dhunë, izolim, tortura psikologjike dhe shpërfillje. Librat që donte iu ndaluan, dora që shkruante u pengua, fjala iu hesht. Megjithatë, ai nuk u thye. Tregimet e bashkëvuajtësve dëshmojnë se ai ruajti dinjitetin, qetësinë dhe humanizmin, duke u bërë shpesh burim force për të tjerët. Pas lirimit nga burgu, u mbajt për vite të tëra nën mbikëqyrje dhe survejim të vazhdueshëm. Nuk iu lejua të rikthehej në arsim apo botë kulturore, duke u dënuar me heshtjen dhe izolimin që diktatura ua rezervonte atyre që nuk e kishin pranuar.
KUJTESA E MOHUAR
Regjimi komunist bëri gjithçka për ta fshirë emrin e Qemal Draçinit nga historia. Nuk u përmend në tekstet shkollore, nuk u nderua në jetën akademike, nuk iu botuan më shkrimet. Si shumë të tjerë, ai u zhduk nga faqet zyrtare të kujtesës kombëtare, si të mos kishte ekzistuar kurrë. Por figura të tilla nuk zhduken. Ato mbeten në kujtesën e njerëzve që i njohën, që dëgjuan për to, që lexuan dorëshkrime të shpëtuara fshehurazi ose që ruajtën kujtimet e tyre në heshtje. Pas rënies së komunizmit në vitet ’90, emri i Qemal Draçinit nisi të rikthehej gradualisht në vëmendje. Familjarët e tij, ish-nxënësit dhe studiues të historisë së intelektualëve të persekutuar, kanë kontribuar në rikthimin e figurës së tij në vendin që i takon.
Megjithatë, rivlerësimi i vërtetë i jetës dhe veprës së Qemal Draçinit mbetet ende një detyrë e hapur për shoqërinë shqiptare. Ai përfaqëson jo vetëm një individ të talentuar dhe të guximshëm, por një brez të tërë që kërkoi të ndërtojë një Shqipëri të arsimuar, të qytetëruar dhe demokratike — dhe që u dënua mizorisht për këtë vizion. Diktatura mund të burgosë njerëz, të ndalojë libra, të djegë letra, por nuk mund të zhdukë frymën e lirisë që përfaqësojnë njerëz si Qemal Draçini. Jeta e tij është një akt rezistence, një mesazh që duhet të mbetet i gjallë për brezat e sotëm: “Mendimi i lirë ka çmim, por pa të, kombi është i verbër.”. Nderimi i figurave si Qemal Draçini nuk është vetëm një akt moral. Është themel për një shoqëri të drejtë, që nuk harron, që mëson nga gabimet dhe që ndërton të ardhmen mbi të vërtetën dhe dinjitetin. / Panorama
