Në pranverën e vitit 1958, një dokument i firmosur nga zv/kryeministri Beqir Balluku do të vuloste një nga aktet më tipike të arbitraritetit të regjimit komunist në Shqipëri: shpronësimin e 13 vilave private në Tiranë, ku prej kohësh banonte udhëheqja e lartë e Partisë dhe e Qeverisë. Dokumenti, i përgatitur në formë “relacioni”, nuk ishte thjesht një vendim teknik mbi pronat, por një akt politik me simbolikë të thellë: kthimi i pronave private në pasuri shtetërore për të legjitimuar jetën luksoze të kastës në pushtet.
Në pranverën e vitit 1958, një dokument i firmosur nga zv/kryeministri Beqir Balluku do të vuloste një nga aktet më tipike të arbitraritetit të regjimit komunist në Shqipëri: shpronësimin e 13 vilave private në Tiranë, ku prej kohësh banonte udhëheqja e lartë e Partisë dhe e Qeverisë. Dokumenti, i përgatitur në formë “relacioni”, nuk ishte thjesht një vendim teknik mbi pronat, por një akt politik me simbolikë të thellë: kthimi i pronave private në pasuri shtetërore për të legjitimuar jetën luksoze të kastës në pushtet.
Arsyeja e deklaruar: “përshpëritjet” e njerëzve
Sipas relacionit, 13 shtëpi private administroheshin nga Drejtoria Speciale e Kryeministrisë dhe shërbenin si banesa për udhëheqësit komunistë. Problemi ishte se pronarët e tyre nuk rreshtnin së kërkuari kthimin e shtëpive ose të paktën një pjesë të tyre. Këto ankesa kishin mbërritur me letra e lutje, madje edhe në Pallatin e Brigadave. Kjo situatë shihej si kërcënim, sepse ushqente përfolje se “udhëheqësit po jetonin arbitrarisht në shtëpitë e të tjerëve”.
Balluku e shprehte hapur: çpronësimi do të “mbyllte të gjitha përshpëritjet poshtë e lartë” dhe do t’u jepte udhëheqësve “liri më të madhe veprimi” në banesat e tyre. Pra, fjala e njerëzve duhej mbyllur me një akt shtetëror, duke ua hequr përgjithmonë pronarëve çdo të drejtë mbi shtëpitë.
Mekanizmi i shtetëzimit
Relacioni përcaktonte që banesat do të kalonin nën administrimin e pasurisë shtetërore dhe do të mirëmbaheshin nga vetë shteti. Pronarëve do t’u jepej një kundërshpërblim i miratuar nga Ministria e Financave, në shumicën e rasteve minimal, që nuk mbulonte dot vlerën reale të pasurisë së humbur.
Në dukje, regjimi mundohej të jepte një “arsyetim ligjor” duke thënë se çpronësimi ishte i garantuar nga Kushtetuta. Në realitet, Kushtetuta e vitit 1946 kishte hapur rrugën për heqjen arbitrare të pronës private, duke e vendosur atë gjithmonë nën “interesin e përgjithshëm të shtetit”.
Një simbol i privilegjit dhe izolimit
Vilat e shtetëzuara ndodheshin në zonën e famshme të Bllokut, e cila për qytetarët e thjeshtë ishte një “qytet i ndaluar”. Vetëm udhëheqja e lartë kishte të drejtë të jetonte aty, me shërbime të veçanta, furnizime të privilegjuara dhe siguri të përhershme. Në kontrast me varfërinë, racionimin dhe kampet e punës ku populli vuante, këto vila ishin oazet e luksit dhe pushtetit absolut.
Vendimi i vitit 1958 është dëshmi se si udhëheqja komuniste përdorte gjuhën burokratike për të justifikuar atë që ishte thelbësisht një akt arbitrar – sekuestrimin e pasurisë private për të forcuar privilegjin e saj. Në dokument flitet për “mirëmbajtjen” e shtëpive dhe “mbylljen e përshpëritjeve”, por e vërteta është se ato do të shndërroheshin në rezidenca të përjetshme të nomenklaturës.
Pasojat dhe trashëgimia
Ky akt nuk ishte i vetmi. Ai u bë precedent për qindra çpronësime të tjera në dekadat që pasuan, ku familje të tëra u dëbuan nga shtëpitë e tyre për t’i lënë vend aparatit të pushtetit. Historianët e shohin këtë dokument si dëshmi e kulturës së pandëshkueshmërisë dhe arrogancës së regjimit, i cili, në vend që të fshehte privilegjin, e legalizonte me vendime të tilla.
13 vilat e vitit 1958 janë sot pjesë e historisë së kujtesës kolektive për mënyrën sesi funksiononte diktatura: një pushtet që, në emër të barazisë, zbatonte pabarazi ekstreme, duke ua marrë me forcë qytetarëve atë që i përkiste./vna
