Frojdi besonte se termi kompleksi i Edipit vlen si për djemtë ashtu edhe për vajzat, megjithëse shfaqet në mënyra të ndryshme
Frojdi e paraqiti për herë të parë këtë koncept intriguese në librin e tij “Interpretimi i ëndrrave” (1899), edhe pse termin “kompleksi i Edipit” e përdori zyrtarisht vetëm në vitin 1910. Ky nocion mori gjithnjë e më shumë rëndësi me zhvillimin e teorisë së tij për zhvillimin psikoseksual.
Edipi dhe kompleksi i Edipit
Kompleksi e mori emrin nga heroi i tragjedisë së Sofokliut “Mbreti Edip”, në të cilën protagonisti pa vetëdije vret të atin dhe martohet me nënën e vet. Në mitin grek, Edipi braktiset menjëherë pas lindjes dhe nuk e di kush janë prindërit e tij. Vetëm pasi vret babanë dhe martohet me nënën, ai zbulon të vërtetën.
Si funksionon kompleksi i Edipit
Në teorinë psikoanalitike, kompleksi i Edipit lidhet me dëshirën e pavetëdijshme të fëmijës për marrëdhënie seksuale me prindin e gjinisë së kundërt, veçanërisht me lidhjen e fortë të djalit ndaj nënës. Kjo dëshirë shtypet në nënvetëdije, por sipas Frojdit, ajo vazhdon të ndikojë në sjelljen dhe formimin e personalitetit të fëmijës.
Sipas tij, fëmijët kalojnë në disa faza të zhvillimit psikoseksual:
Faza orale: nga lindja deri në 18 muaj
Faza anale: nga 18 muaj deri në 3 vjeç
Faza fallike: nga 3 deri në 5 vjeç
Faza latente: nga 5 deri në 12 vjeç
Faza gjenitale: nga 12 vjeç deri në moshën e pjekurisë
Frojdi mendonte se kompleksi i Edipit ka rol kyç në fazën fallike. Përfundimi i suksesshëm i kësaj faze nënkupton identifikimin e fëmijës me prindin e së njëjtës gjini, çka çon në formimin e identitetit të pjekur seksual.
Në këtë periudhë, fëmija zhvillon tërheqje ndaj prindit të gjinisë së kundërt dhe ndjen rivalitet ndaj prindit të së njëjtës gjini. Djali dëshiron “ta ketë” nënën për vete dhe e sheh babain si kundërshtar.
Në çfarë moshe shfaqet kompleksi i Edipit
Ai shfaqet gjatë fazës fallike, midis moshës tre dhe pesë vjeç, dhe konsiderohet vendimtar për formimin e identitetit seksual.
Shenjat e kompleksit të Edipit
Frojdi besonte se çdo fëmijë kalon këtë fazë si pjesë normale e zhvillimit. Disa nga shenjat janë:
lidhje e tepruar me njëri prind
fiksim emocional ndaj njërit prind
ndjenja armiqësie ndaj prindit tjetër
xhelozi dhe posesivitet
Sjelljet që mund ta tregojnë këtë përfshijnë:
zemërim ose armiqësi ndaj “rivalit”
xhelozi kur “rivali” tregon afeksion ndaj prindit të dëshiruar
deklarata si “dua të martohem me mamin”
përpjekje për të tërhequr vëmendjen e prindit të dëshiruar
Është e rëndësishme të theksohet se jo çdo konflikt mes fëmijës dhe prindërve lidhet me kompleksin e Edipit.
Kompleksi i Elektrës
Për vajzat ekziston termi kompleksi i Elektrës, që nënkupton dëshirën e vajzës për babain dhe xhelozinë ndaj nënës, term i futur nga Karl Jungu. Frojdi megjithatë besonte se kompleksi i Edipit përfshin të dy gjinitë, por shfaqet ndryshe.
Ai mendonte se vajza, kur kupton se nuk ka penis, zhvillon të ashtuquajturën “zili ndaj penisit” dhe zemërim ndaj nënës, që e ka “dërguar në botë pa mjaftueshëm pajisje”. Më vonë, ky zemërim shndërrohet në identifikim me nënën dhe përvetësim të tipareve të saj.
Ky aspekt i teorisë së Frojdit për seksualitetin femëror është kritikuar më së shumti. Psikoanalistja Karen Horney e kundërshtoi idenë e “zilisë ndaj penisit” dhe propozoi të kundërtën – se burrat, në fakt, ndiejnë “zili ndaj mitrës”, pasi nuk mund të lindin fëmijë. Edhe vetë Frojdi pranoi më vonë se nuk e kuptonte plotësisht psikologjinë femërore.
Si zgjidhet kompleksi i Edipit
Në çdo fazë të zhvillimit psikoseksual, fëmija duhet të zgjidhë një konflikt për të formuar një personalitet të shëndetshëm. Në fazën fallike, kjo nënkupton identifikimin me prindin e së njëjtës gjini për të tejkaluar përplasjen e brendshme.
Roli i id-it dhe egos
Sipas Frojdit, konflikti zgjidhet përmes ndërveprimit mes id-it (instinktit primitiv që kërkon kënaqësi të menjëhershme) dhe egos (pjesës realiste që ndërmjetëson mes dëshirave dhe realitetit).
Edhe pse djali mund të dëshirojë të “heqë qafe” të atin, egoja e pengon, pasi ai e di që babai është më i fortë dhe ndaj tij ndjen edhe dashuri e respekt.
Frika nga kastrimi
Frojdi mendonte se djali në këtë fazë zhvillon frikë nga kastrimi, frikë se babai do ta ndëshkojë për dëshirën ndaj nënës, duke i “hequr” organin seksual.
Formimi i superegos
Për të kapërcyer konfliktin, fëmija identifikohet me babain, dhe kështu formohet superegoja – autoriteti moral i brendshëm që përfaqëson figurën e brendësuar të prindit. Superegoja kontrollon instinktet e id-it dhe udhëzon egon drejt idealeve morale.
Sipas Frojdit, superegoja e fëmijës ruan karakterin e babait, ndërsa ndjenjat e kompleksit të Edipit shtypen në pavetëdije. Normat shoqërore, fetare dhe kulturore ndihmojnë më tej në këtë shtypje, duke formuar ndërgjegjen morale. Në disa raste, ndjenjat e papërpunuara mund të çojnë në ndjenja të pavetëdijshme faji që ndikojnë në sjelljen e të rriturve.
Çfarë ndodh nëse kompleksi nuk zgjidhet
Nëse fëmija nuk e kapërcen këtë konflikt, mbetet i “fiksuar” në atë fazë zhvillimi. Frojdi besonte se djemtë mbeten emocionalisht të lidhur me nënën, ndërsa vajzat me babain. Në moshë madhore, kjo mund të manifestohet si varësi emocionale e tepruar ndaj prindit të gjinisë së kundërt ose si vështirësi në krijimin e marrëdhënieve të pjekura romantike.
Qëllimi i psikoanalizës është të ndihmojë individin të zgjidhë këto konflikte të pavetëdijshme.
Koncepti i Frojdit për kompleksin e Edipit vazhdon të jetë temë debatesh dhe nuk është plotësisht i pranuar në psikologjinë moderne. Sot, përparësi u jepet teorive që e shpjegojnë lidhjen emocionale të fëmijës me prindërit përmes teorisë së afërsisë dhe ndjenjës së sigurisë.
Nëse fëmija juaj shfaq sjellje që ndikojnë në jetën e përditshme dhe shkaktojnë stres, më e mira është të konsultoheni me një psikolog ose pediatër, i cili mund të vlerësojë situatën dhe të ofrojë mbështetje të përshtatshme.
