Këtë nëntor, shkencëtarja kineze Yunqing Jian, e cila punonte në Universitetin e Miçiganit, pranoi fajësinë për kontrabandim të një kërpudhe të rrezikshme bujqësore në SHBA dhe për dhënie deklaratash të rreme në FBI. Ajo u dënua me burgim dhe pritet të dëbohet. Rasti i saj solli vëmendjen te fusarium graminearum, një kërpudhë e njohur prej kohësh në bujqësinë amerikane, e cila u kushton fermerëve të grurit dhe elbit mbi 1 miliard dollarë në vit.
Çfarë është fusarium graminearum?
Fusariumi është një kërpudhe e zakonshme që prek grurin, elbin, misrin dhe orizin. Ajo shkakton sëmundjen e quajtur vrug, e cila mund të ulë rendimentin deri në 45% në raste të rënda. Në vitin 2024, vrugu uli prodhimin e grurit në SHBA me 31 milionë shinikë, rreth 2%. Kjo sëmundje është e rrezikshme sepse prek zona të gjera dhe dëmton bimën në faza të avancuara të rritjes.
Kërpudha prodhon një mikotoksinë të quajtur “vomitoksinë”, e dëmshme si për njerëzit, ashtu edhe për kafshët. Në përqendrime të larta shkakton të vjella, dëm gastrointestinal, dobësim të sistemit imunitar dhe inflamacion të sistemit nervor. Tek kafshët, ekspozimi i përsëritur ngadalëson rritjen dhe mund të ndikojë në riprodhim.
Për shkak të rrezikut, FDA-ja ka vendosur kufij të qartë për sasinë e mikotoksinës në produktet e drithërave. Kur fermerët dorëzojnë grurin në qendrat e grumbullimit, ngarkesat testohen dhe mund të refuzohen nëse niveli i toksinës është i lartë. Drithi me ndotje të ulët mund të përdoret për ushqim kafshësh, por standardet për konsum njerëzor janë shumë më të rrepta.
Lëvizja e kërpudhave, baktereve dhe viruseve bimore në SHBA kontrollohet nga USDA-APHIS përmes Ligjit për Mbrojtjen e Bimëve (2000). Shkencëtarët duhet të marrin leje të posaçme për t’i sjellë ose për t’i transportuar këta patogjenë, sepse varietete të reja mund të sjellin rrezik të madh për kulturat. Edhe pse fusariumi gjendet në shumicën e kontinenteve, llojet gjenetike të huaja mund të jenë më të dëmshme.
Infektimi ndodh zakonisht gjatë lulëzimit të bimës, sidomos në mot me lagështi dhe shi. Kërpudha mbijeton në mbetjet e bimëve pas korrjes dhe përhapet me spore që udhëtojnë nëpër erë. Fermerët përdorin disa metoda për ta kufizuar: Spërkatje me fungicide në fazën kur gruri është më i ndjeshëm, mbjellja e varieteteve rezistente, rotacioni i kulturave, lërimi i tokës për të ulur materialin ku kërpudha mbijeton.
Fungicidet ndihmojnë, por nuk e shërojnë plotësisht bimën, sidomos kur kushtet e motit janë shumë të favorshme për sëmundjen.
Së fundi, shkencëtarë nga disa universitete amerikane po zhvillojnë modele kompjuterike që parashikojnë rrezikun e vrugut duke analizuar të dhënat e motit. Këto paralajmërime u tregojnë fermerëve kur është koha më e përshtatshme për të përdorur fungicide dhe për të ulur përhapjen e mikotoksinës.
