Në shtator të vitit 2023, një sinjal sizmik i pazakontë u përhap nëpër stacionet monitoruese të të gjithë botës. Çdo 90 sekonda, për nëntë ditë rresht, Toka pulsonte lehtë, dhe më pas ndodhi sërish një muaj më vonë. Asnjë tërmet. Asnjë shpërthim. Epiqendra e dyshuar: fjordi i largët i Dickson-it në Grenlandën Lindore.
Tani, një studim i ri i publikuar në Nature Communications nga Universiteti i Oksfordit e ka zbuluar misterin. Duke përdorur teknologji të avancuar satelitore, studiuesit hartuan lëvizjet e ujit në fjord dhe konfirmuan ekzistencën e një fenomeni të rrallë: valë të mëdha të krijuara nga rrëshqitje dheu, që u përplasen për ditë me radhë në të dy anët, duke gjeneruar sinjale sizmike ritmike. Këto valë qëndrueshmërie afatgjata, të quajtura seisha, nuk ishin vërejtur kurrë më parë drejtpërdrejt në një ambient të tillë, deri tani.
A ishin këto impulse nga një tsunami apo një seishë?
Ndërsa një seishë formohet kur uji në një zonë të mbyllur ose gjysmë të mbyllur, si liqen apo fjord, fillon të lëkundet përpara e mbrapa, si uji në një vaskë. Mund të shkaktohet nga erërat, aktiviteti sizmik ose ndikime të menjëhershme.
Në këtë rast, shkencëtarët besojnë se dy rrëshqitje gjigante shkëmbinjsh dhe akulli, të shkaktuara nga akullnajat, u përplasën në Fjordin e Dickson-it, duke shkaktuar valë tsunami me një amplitudë fillestare të vlerësuar rreth 7.9 metra. Gjeografia e ngushtë e fjordit bllokoi energjinë, duke prodhuar lëkundje e ngjashme me seishat që vazhduan për ditë me radhë dhe krijuan sinjalet sizmike ritmike të zbuluara në gjithë botën.
Sateliti konfirmon aktivitetet tsunami
Deri së fundmi, të dhënat satelitore nuk kishin arritur t’i kapnin këto seisha të rralla. Altimetrat tradicionalë skanojnë vetëm shirita të ngushtë të sipërfaqes së oqeanit nën satelitin, duke humbur fenomene të shkurtra ose lokale.
Por një mision i ri e ndryshoi këtë. I nisur në dhjetor 2022 nga NASA dhe agjencia franceze CNES, sateliti SWOT (Surface Water and Ocean Topography) përdor interferometrin radarik Ka-band (KaRIn) për të skanuar një brez të gjerë 48 kilometra me rezolucion të lartë.
Studiuesit nga Oksfordi përdorën të dhënat e SWOT për të hartuar ndryshimet në lartësinë e sipërfaqes së ujit në fjord pas ngjarjeve tsunami. Ata zbuluan pjerrësi të sipërfaqes deri në dy metra, dhe më e rëndësishmja, drejtimi i pjerrësisë ndryshonte me kalimin e kohës. Kjo ishte provë e qartë e një vale qëndrueshmërie që lëkundej përpara e mbrapa.
Duke përdorur inteligjencën artificiale, të dhënat sizmike dhe matje të lëvizjeve të korës tokësore nga mijëra kilometra larg, ekipi rindërtoi karakteristikat e valëve, madje edhe gjatë boshllëqeve të mbulimit satelitor. Ata përjashtuan gjithashtu ndikimin e baticës dhe erës duke analizuar kushtet e motit dhe të detit në atë kohë.
Ndryshimet klimatike godasin më fort Arktikun
Ndërsa temperaturat në Arktik rriten, akullnajat e Grenlandës po shkrihen dhe destabilizojnë shpatet përreth. Kjo e bën gjithnjë e më të mundshme rrëshqitjet katastrofike.
“Ndryshimet klimatike po sjellin ekstreme të reja dhe të padukshme më parë,” tha autori kryesor Thomas Monahan në një deklaratë për shtyp. “Këto ekstreme po ndodhin më shpejt në zonat e largëta si Arktiku, ku mundësitë tona për të matur janë të kufizuara. Ky studim tregon se si mund të përdorim teknologjitë e reja satelitore për të studiuar këto procese.”
Madje një anije ushtarake daneze që patrullonte fjordin tre ditë pas sinjaleve të para sizmike nuk pa asgjë, duke theksuar nevojën për mjete më të mira vëzhgimi.
Bashkautori që është edhe profesor në Departamentin e Shkencave Inxhinierike, Thomas Adcock, shtoi në njoftimin për shtyp: “Ky studim është shembull se si gjenerata e ardhshme e të dhënave satelitore mund të zbulojë fenomene që më parë mbeteshin mister. Do të kemi mundësi të reja për të kuptuar ekstremet e oqeanit si tsunamit, stuhitë detare dhe valët e çuditshme. Por për t’i shfrytëzuar këto të dhëna në maksimum, duhet të inovojmë dhe të përdorim si inteligjencën artificiale ashtu edhe njohuritë tona për fizikën e oqeanit për t’i interpretuar saktë.”
