Nga Marko Caka
Duke ndjekur nga larg zhvillimet politike në Shqipëri, gjithnjë e më shpesh më zë veten duke menduar: “Mirë që nuk jetoj më atje.”
Dhe kjo nuk është një mendim i përkohshëm zemërimi, por një reflektim i thellë i asaj që shoh dhe ndjej prej më shumë se tri dekadash. Kam lënë pas Shqipërinë 34 vjet më parë, kur regjimi i vjetër ishte në grahmat e fundit, por sot, pas kaq vitesh, më duket sikur jam larguar vetëm fizikisht. Sepse mendësia, modeli i pushtetit, dhe sidomos mënyra si politika e trajton njeriun, janë të njëjtat. Nuk është hera e parë që në politikën shqiptare, një figurë e fuqishme kthehet në armik sapo udhëheqësi vendos ta flijojë. Rasti i fundit me Erion Veliajn është një déjà vu historike. Një njeri i besuar i pushtetit gjendet papritur i braktisur, sulmuar, përçudnuar, nga të njëjtët njerëz që deri dje betoheshin për të.
Sot, pas më shumë se tri dekadash “tranzicion”, shoh se politika shqiptare ka ndërruar vetëm ngjyrat dhe fytyrat. Por sistemi është i njëjti ku udhëheqësi ka gjithmonë të drejtë, shokët janë besnikë vetëm për aq kohë sa nuk rrezikojnë interesin personal, dhe armiku i ditës shpallet me një urdhër të vetëm. Rasti më i fundit, ai i Erion Veliajt, nuk është thjesht një skandal i radhës. Është dëshmi e qartë e sindromës së Kadriut , një trashëgimi toksike që politika shqiptare nuk arriti ta shpëtojë kurrë nga vetja. Kujtoni mbledhjet famëkeqe të udhëheqjes komuniste, kur Kadri Hazbiu, një nga më besnikët e partisë u shndërrua në armik brenda natës. Si një kufomë që nuk e di ende që ka vdekur, ai përpiqej të shpëtonte, ndërkohë që të gjithë të tjerët i hidhnin benzinë zjarrit që e kishte vendosur vetë udhëheqësi. Sepse në atë sistem, lojaliteti nuk të mbron, dhe kush guxon të dalë nga rreshti, digjet. Ajo video e 1982-shit që sot është bërë viral në të gjitha rrjetet sociale është ende sot një dëshmi e mekanizmit të terrorit ideologjik, i cili në formë tjetër, por me të njëjtin thelb, vazhdon të ripërsëritet.
Është sindroma e Kadri Hazbiut e rikthyer plotësisht. Një sistem ku miqtë nuk ekzistojnë, vetëm ushtarë që kthejnë armët sipas sinjalit të liderit. Në diktaturë, kjo sillte ekzekutim politik deri në atë fizik. Në demokracinë e sotme shqiptare, sjell linçim publik, arrestime selektive, dhe “drejtësi” me regji politike.
Ky realitet nuk është drejtësi. Është përsëritje e një kulture politike që s’ka ndryshuar që nga koha e mbledhjeve të Byrosë. Loja është e njëjtë me ndërtimin dhe shkatërrimin e figurave, vetëm për të ruajtur pushtetin e udhëheqësit.
E shkuara, për fat të keq, nuk është ndarë nga e tashmja. Dhe ky është thelbi i krizës. Nuk kemi bërë dot asnjëherë një ndarje reale me të kaluarën, as në nivel sistemi, as në nivel mendësie. Prandaj “udhëheqësi” ka ende pushtet absolut, prandaj “shokët” e djeshëm shndërrohen në armiq me një të rënë të lapsit, dhe prandaj politika shqiptare mbetet, në thelb, një teatër pa ndërrim skenografie — vetëm me aktorë të rinj që luajnë të njëjtin skenar të vjetër.
43 vite më pas, historia përsëritet. Veliaj, dikur dora e djathtë e pushtetit aktual, gjendet sot i braktisur nga të gjithë. Miqtë që dikur betoheshin “për kokën e Lali Erit” janë zhdukur, ose më keq, janë rreshtuar kundër tij, të frikësuar, të urdhëruar, apo thjesht oportunistë. Dhe pikërisht këtu qëndron fabula tragjike e këtij vendi: udhëheqësi nuk ka nevojë për miq, por për ushtarë. Dhe ushtarët nuk njohin besnikëri, as kurajo, vetëm bindje të verbër. E gjitha kjo nuk është thjesht një histori e radhës. Është pasqyrimi më i qartë i një kulture politike që s’ka ndryshuar kurrë. Një kulturë që nuk pranon ndarje me të kaluarën, por e riciklon atë në forma gjithnjë e më të sofistikuara. Dhe ndërsa populli lodhet, zhgënjehet, ikën, politika shqiptare mbetet një teatër pa skenar të ri, ku ndryshojnë vetëm aktorët, por loja mbetet e njëjtë.
Shumë emigrantë si unë ndihen “me fat” që janë larg. Jo sepse duan të jenë larg Shqipërisë, por sepse nuk janë më peng i një sistemi që përpin fëmijët e vet. Prandaj, nëse ndonjëherë ndiheni fajtorë që jeni larguar, mos u ndjeni. Sepse ndonjëherë prangat e emigracionit janë më të lehta se zinxhirët e një shoqërie që nuk di të çlirohet as nga frika, as nga e kaluara.
