Një tekst i lashtë Maja për parashikimin e eklipseve diellore ka qenë një enigmë për shekuj me radhë, por dy studiues duket se më në fund kanë zbuluar sekretin.
Qytetërimi Maja zhvilloi kalendarë të sofistikuar mijëvjeçarë para mbërritjes së evropianëve, por pjesa më e madhe e tyre u shkatërrua gjatë inkuizicionit spanjoll. Një nga dokumentet e pakta që kanë mbijetuar, Kodi i Dresdenit, është çelësi për të kuptuar metodat e tyre, shkruan Science Alert.
Në shoqërinë Maja, jeta dhe feja e të cilëve silleshin rreth ngjarjeve qiellore, parashikimi i eklipseve diellore ishte me rëndësi vendimtare. Saktësia i lejonte elitës të përgatitej për ngjarje që konsideroheshin thelbësore, raporton KosovaPress.
“Nëse do të mbanit një regjistër të asaj që ndodhte gjatë ngjarjeve të caktuara qiellore, mund të paralajmëroheshit paraprakisht dhe të merrnit masat e duhura kur ciklet përsëriteshin”, shpjegoi historiania Kimberley Breuer pranë Universitetit të Teksasit.
Për shembull, gjatë eklipseve, anëtarët e fisnikërisë kryenin rituale gjakderdhjeje për të fuqizuar perëndinë e diellit.
“Priftërinjtë dhe sundimtarët do të dinin se si të vepronin, çfarë ritualesh të kryenin dhe çfarë sakrificash t’u ofronin perëndive për të siguruar që ciklet e shkatërrimit, rilindjes dhe ripërtëritjes të vazhdonin”, shtoi Breuer.
Kodeksi i Dresdenit, i cili daton që nga shekulli i 11-të ose i 12-të, është një nga vetëm katër tekstet hieroglifike maja që kanë mbijetuar. Është një libër me 78 faqe i bërë nga lëvore druri, i shtypur dhe i pikturuar me ngjyra të gjalla, dhe përmban të dhëna të hollësishme mbi astronominë, astrologjinë dhe mjekësinë.
Brenda kodeksit është një tabelë e veçantë që u lejonte “rojtarëve të ditës” maja – ekspertëve të kalendarit – të parashikonin eklipset për një periudhë të pabesueshme prej 700 vjetësh. Tabela mbulon 405 muaj hënorë, ose 11,960 ditë, por mënyra se si është përdorur u ka shpëtuar shkencëtarëve për dekada të tëra.
Në një artikull të ri të botuar në revistën Science Advances, gjuhëtari John Justeson dhe arkeologu Justin Lowry ofrojnë një zgjidhje. Prej kohësh është supozuar se majat e përdornin tabelën në një mënyrë të tillë që, pasi të arrinin në fund të muajit të 405-të, ata thjesht do ta “rivendosnin” atë dhe do të fillonin nga e para. Megjithatë, kjo qasje çon në rritje të gabimeve me kalimin e kohës.
“Eklipset e papritura mund të ndodhnin gjatë tabelës ose dy tabelave të ardhshme nëse pozicioni përfundimtar i një tabele përdorej si bazë për përpilimin e tabelës tjetër, dhe gjithnjë e më shumë me çdo rivendosje të mëvonshme”, shkruajnë Justeson dhe Lowry.
Në vend të kësaj, ata propozojnë që tabela të rivendoset jo në fund, por në muajin e 358-të. Me këtë qasje, devijimi në parashikimin e shtrirjes së diellit dhe hënës është vetëm rreth 2 orë e 20 minuta.
Autorët shpjegojnë se herë pas here, për të korrigjuar këto devijime të vogla të akumuluara, tabela rivendosej në muajin e 223-të. Duke krahasuar këtë metodë me të dhënat moderne mbi ciklet e eklipseve, ata zbuluan se Majat mund të parashikonin me saktësi çdo eklips diellor të dukshëm në territorin e tyre midis viteve 350 dhe 1150.
“Rishikime të tilla do ta ruanin qëndrueshmërinë e tabelës për një kohë të pacaktuar, me devijime më pak se 51 minuta gjatë 134 viteve”, theksojnë autorët.
Ky zbulim ofron një pasqyrë interesante jo vetëm të matematikës së përparuar të qytetërimit të humbur, por edhe të rolit kyç që luanin “rojtarët e ditës” në shoqëri, duke lidhur jetën shpirtërore të Majave me lëvizjen e saktë të gjithësisë.
