Çdo mëngjes, kamionë mbeturinash kalojnë nëpër kryeqytetin shqiptar, Tirana, përpara se të shkojnë në deponinë e Sharrës, një mal në rritje me mbeturina në periferi të qytetit.
Shtatë vjet pasi qeveria premtoi të ndërtonte një impiant modern të shndërrimit të mbeturinave në energji, projekti mbetet i papërfunduar dhe nën hetim për korrupsion.
Tirana, shtëpi e gati një milion njerëzve, rreth një e treta e popullsisë së përgjithshme të Shqipërisë, gjeneron pothuajse gjysmën e mbeturinave urbane të vendit.
Zgjerimi i shpejtë i qytetit e ka tejkaluar shumë infrastrukturën e tij: Mbledhja e mbeturinave këtu është e parregullt, riciklimi pothuajse inekzistent dhe vendi kryesor i deponisë po i afrohet kapacitetit të plotë.
Kriza e mbeturinave në një pikë kritike
Eksperti mjedisor Olsi Nika, drejtor i OJQ-së Eco Albania, thotë se kriza e mbeturinave në kryeqytet ka arritur në një pikë kritike.
‘Ky nuk është vetëm menaxhim i dobët, është një sistem që nuk funksionoi kurrë realisht’, tha ai për DW. ‘Inceneratorët që supozohej se do ta zgjidhnin problemin nuk funksionuan kurrë dhe pikat e grumbullimit përreth tyre tani janë të mbushura plot. Në Sharrë, deponinë kryesore të kryeqytetit, u hap një seksion i ri, por nuk mund të vazhdojë të rritet pafundësisht.’
Situata në Tiranë pasqyron një problem më të gjerë në të gjithë vendin.
Sipas Institutit të Statistikave të Shqipërisë (INSTAT), Shqipëria gjeneroi rreth 820,000 ton mbeturina urbane në vitin 2022. Gati 77% u dërguan në deponi, më pak se 20% u ricikluan dhe pjesa tjetër u dogj ose u la e pambledhur.
Për Olsi Nikën, këto shifra konfirmojnë se sa i brishtë është sistemi.
‘Qeveritë lokale nuk kanë kapacitetin dhe koordinimin për të menaxhuar siç duhet mbeturinat’, tha ai. ‘Shumica e tyre funksionojnë pa infrastrukturë të përshtatshme dhe ndarja e mbeturinave në burim është pothuajse inekzistente.’
Menaxhimi i mbetjeve, i parë prej kohësh si një çështje lokale, tani është në zemër të axhendës së anëtarësimit të vendit në BE.
Kapitulli 27 i negociatave me BE-në, i cili mbulon mjedisin dhe klimën, shihet gjerësisht si më kompleksi dhe më i kushtueshmi për t’u përmbushur.
Kryeministri shqiptar Edi Rama e ka quajtur atë ‘kapitullin më sfidues të negociatave dhe pjesën më të vështirë të anëtarësimit tonë në BE’, duke vënë në dukje se progresi në përpunimin e mbetjeve deri më tani ka qenë i kufizuar.
A do të bëjë ndonjë ndryshim plani i qeverisë?
Qeveria është përgjigjur duke paraqitur një projektligj për Menaxhimin e Integruar të Mbetjeve dhe duke njoftuar planet për të krijuar një Operator Kombëtar të Mbetjeve, një agjenci publike që do të koordinonte mbledhjen dhe trajtimin e mbetjeve në të gjithë vendin.
Reforma shënon një ndryshim nga modeli aktual, ku bashkitë menaxhojnë mbetjet në nivel lokal, drejt një sistemi të centralizuar që synon të përmirësojë efikasitetin dhe ta sjellë legjislacionin kombëtar më afër standardeve mjedisore të BE-së.
Eksperti mjedisor Olsi Nika thotë se reforma mund të ndihmojë, por vetëm nëse shkon përtej ristrukturimit institucional.
‘Centralizimi mund të përmirësojë koordinimin,’ shpjegoi ai, ‘por pa vullnet politik, transparencë dhe financim, ligji i ri do të përballet me të njëjtin fat si strategjitë e mëparshme.’
Nga lumenjtë te turizmi: kostoja e neglizhencës
Aktivistja mjedisore njëzet e pesë vjeçare, Denisa Kasa, i kalon fundjavat e saj në brigjet e lumenjve të ndotur të Shqipërisë.
Vitin e kaluar, ajo themeloi ‘Rrjedha’, një iniciativë qytetare që kërkon të eksplorojë dhe pastrojë lumenjtë e vendit.
Ajo që filloi si një aktivitet i vogël, tani përfshin më shumë se 180 vullnetarë në të gjithë vendin.
‘Shumë lumenj janë shndërruar në sisteme transporti për mbeturinat’, tha Kasa për DW. ‘Në disa fshatra nuk ka kosha ose shërbime grumbullimi, kështu që njerëzit i hedhin mbeturinat e tyre direkt në lumë ose përgjatë brigjeve të tij.’
Me fushatat e tyre të pastrimit, vullnetarët përpiqen të arrijnë te vendasit që janë më të vetëdijshëm për problemin sesa të tjerët dhe t’i inkurajojnë ata të marrin pjesë në ngjarje të ardhshme.
Por Kasa thotë se ndërgjegjësimi është ende i kufizuar. ‘Njerëzit shpesh presin që ndryshimi të vijë nga diku tjetër, jo nga vetja e tyre,’ thotë ajo. ‘Institucionet mjedisore kanë bërë pak për të ndërtuar atë kulturë.’
Ndikimi i sektorit të turizmit në lulëzim të Shqipërisë
Eksperti mjedisor Olsi Nika thotë se problemi shkon shumë përtej asaj që njerëzit mund të shohin.
‘Nuk është më vetëm një burim ndotjeje,’ shpjegon ai. ‘Lumenjtë i mbajnë mbeturinat përgjatë rrjedhës së tyre, duke i përhapur ato në tokë, ujëra nëntokësore dhe madje edhe në ajër kur digjet plastika. Me kalimin e kohës, ato zbërthehen në grimca të vogla që hyjnë në zinxhirin ushqimor, një kërcënim i padukshëm, por i përhapur gjerësisht.’
Për Denisa Kasën, ndotja është në kontrast me imazhin e një Shqipëria miqësore për turistët që qeveria ka promovuar vitet e fundit.
‘Turizmi duhet të jetë gjëja e fundit që promovojmë nëse nuk mund t’i menaxhojmë mbeturinat tona,’ thotë ajo. ‘Vizitorët shohin plastikë përgjatë autostradave, lumenjve dhe plazheve, të njëjtën natyrë që përpiqemi të promovojmë.’
Kasa thekson se vetë turizmi e përkeqëson problemin: ‘më shumë plastikë, më shumë konsum. Pa një sistem të duhur për mbeturinat, kjo mund të shndërrohet lehtësisht në një bumerang’, thotë ajo.
‘Mund të mahniteni ende nga natyra e Shqipërisë’, shton Kasa, ‘por është e vështirë të mos zhgënjeheni nga mënyra se si trajtohet’./DW
