Anëtarë të Kongresit Amerikan, turistë nga Kina dhe dashamirës të historisë nga Franca – interesi për gjyqet e Nurembergut kundër kriminelëve kryesorë të luftës të Luftës së Dytë Botërore nuk pushon as 80 vjet pas fillimit të asaj ngjarjeje historike, përvjetori i së cilës u shënua të enjten.
Rreth 150,000 njerëz nga e gjithë bota vizituan Memorialin e Gjykimeve të Nurembergut vitin e kaluar – një ekspozitë e përhershme në Pallatin e Drejtësisë të Nurembergut, e cila trajton në detaje ngjarjet pas përfundimit të Luftës së Dytë Botërore.
Një ngjarje gjyqësore me përmasa historike, e cila përfundimisht çoi në 12 dënime me vdekje, është e lidhur pazgjidhshmërisht me emrin e qytetit ku Adolf Hitleri mbajti kongreset e partisë së tij dhe ku i dënuari Julius Streicher dikur përhapi urrejtje përmes gazetës Der Stürmer.
Në dhomën 600 – e cila deri para disa vitesh përdorej ende si sallë gjyqi për gjyqe penale – gjykata mbajti një seancë për muaj të tërë, dhe në burgun fqinj mbaheshin të pandehurit – midis tyre udhëheqës nazistë si ministri i Aviacionit Herman Göring dhe zëvendësi i Hitlerit, Rudolf Hess.
Në palestrën e burgut, xhelati amerikan John Woods kreu dhjetë dënime me vdekje më 16 tetor 1946, pothuajse një vit pasi filloi gjyqi.
Goering i kishte shpëtuar varjes pak para kësaj, duke vrarë veten me një kapsulë helmi. Martin Bormann u dënua në mungesë, por kishte kryer vetëvrasje, e cila u zbulua vetëm shumë më vonë.
“Gjyqet që mbajnë emrin e qytetit tonë janë me rëndësi të jashtëzakonshme për historinë tonë të pasluftës dhe për të drejtën ndërkombëtare”, tha kryetari i bashkisë së Nurembergut, Marcus König.
Gjyqet, të cilat tërhoqën vëmendjen e publikut botëror si një magnet, janë një trashëgimi për qytetin e Nurembergut.
Sot, çdo vit jepet një çmim për të drejtat e njeriut dhe qyteti organizon një festival ndërkombëtar filmi për të drejtat e njeriut. Bashkia është gjithashtu pjesë e koalicionit ndërkombëtar të qyteteve kundër racizmit.
Tetëdhjetë vjet më parë, Nurembergu ishte mishërimi i terrorit, por edhe i megalomanisë naziste. Mbetjet e ambienteve të kongresit të partisë dhe salla e kongresit e pambaruar ende dëshmojnë për historinë e saj të palavdishme.
Pallati i Drejtësisë i Nurembergut ekzistonte edhe para se nazistët të vinin në pushtet.
Për amerikanët, të cilët midis katër fuqive pushtuese kishin njëfarë avantazhi në trajtimin e kriminelëve të luftës, Nurembergu ishte ideal. Qyteti ishte në zonën e tyre të pushtimit dhe të burgosurit mund të silleshin në sallën e gjyqit direkt nga burgu fqinj i paraburgimit.
Nurembergu gjithashtu kishte një rëndësi të madhe simbolike. Edhe atëherë, Shtëpia e Bardhë gjithmonë kishte në mendje përshtypjen e publikut – në fund të fundit, gjyqet ishin gjithashtu një ngjarje e madhe mediatike. Afro 300 gazetarë nga e gjithë bota udhëtuan në qytetin e shkatërruar, midis tyre edhe kancelari i ardhshëm Willy Brandt, si reporter për një gazetë skandinave.
Vetëm në gjyqin e kriminelëve kryesorë të luftës, 22 burra u ulën në bankën e të akuzuarve – nga Reichsmarschall Göring, te zëvendësi i Hitlerit Hess, te ministri i Jashtëm nazist Joachim von Ribbentrop.
Kur gjykata fillimisht tregoi dokumente filmike rreth mizorive naziste, ata që ishin përgjegjës, të gjithë pretendonin se nuk ishin fajtorë, kthyen kokën.
Në fund, përveç 12 dënimeve me vdekje, u dhanë shtatë dënime të gjata, pjesërisht të përjetshme, të cilat i vuajtën në burgun Berlin-Spandau. Për vite me radhë, Rudolf Hess ishte i vetmi dhe i burgosuri i fundit – ai vari veten në vitin 1987 në moshën 93 vjeç.
Nurembergu, menjëherë pas luftës, bëri histori në historinë e drejtësisë. Për herë të parë, politikanët u mbajtën personalisht penalisht përgjegjës për veprimet e tyre. Parimet e Nurembergut, mbi të cilat u themelua Tribunali Ndërkombëtar Ushtarak, u njohën shpejt nga Kombet e Bashkuara. Këto parime kanë qenë që atëherë baza e të gjitha gjykatave ndërkombëtare penale.
Prokurori i Përgjithshëm i SHBA-së Robert H. Jackson, një ish-gjyqtar i Gjykatës Supreme të SHBA-së në Uashington, tha atëherë me vizion: “Sepse nuk duhet të harrojmë kurrë se historia do të na masë nesër me të njëjtën masë që i masim të akuzuarit sot”, tha ai në fillim të procesit.
“T’u ofrojmë këtyre të pandehurve një kupë të helmuar do të thotë ta çojmë atë në buzët tona. Ne duhet t’i qasemi detyrës sonë me aq shumë superioritet të brendshëm dhe paanësi shpirtërore saqë ky proces do t’u duket brezave të ardhshëm si përmbushja e aspiratës njerëzore për drejtësi.”
Kudo që sot gjykohen krimet kundër njerëzimit në gjykatat ndërkombëtare, themelet ligjore burojnë nga Nurembergu.
Shumë adaptime filmike – ndër të tjera Gjyqet e Nurembergut me Spencer Tracy si gjyqtar – mbetën në kujtesë. Maximilian Schell fitoi një Oscar për rolin e tij.
Edhe sot, kryesisht të huaj vijnë në pallatin e drejtësisë, por popullsia në Gjermani nuk është aq e interesuar për gjyqet e Nurembergut.
“Kujtesa ka nevojë për vende dhe përgjegjësia nuk mbaron me kohën!”, paralajmëron kryeministri bavarez Markus Söder. /tesheshi.com/
